Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 7

október, sem stafar af því að reiknað er með að fram-
leiðsla sjávarafurða aukist minna en í fyrra. Saman-
lagt leiða þessar breytingar til þess að Þjóðhags-
stofnun spáir nú 38½ ma.kr. viðskiptahalla árið 2000,
tæplega 10 ma.kr. meiri halla en spáð var í október.
Þetta er u.þ.b. sami halli og áætlað er að hafi verið á
síðasta ári og nemur 5,6% af áætlaðri landsfram-
leiðslu ársins. Þær breytingar sem að framan greinir
breyta litlu um hagvöxt þar sem meiri viðskiptahalli
vegur á móti meiri vexti þjóðarútgjalda.
Samkvæmt ofangreindu verður árið 2000 hið
þriðja í röð sem viðskiptahalli er meiri en 5%. Fara
þarf allt aftur til áranna 1974-1976 til að finna dæmi
um jafnhátt þriggja ára meðaltal. Einstakt er hins
vegar að orsakir hallans nú eru ekki alvarlegur brest-
ur í útflutningstekjum. Hann stafar nær eingöngu af
mikilli innlendri eftirspurn. Að því leyti er staðan
viðkvæmari nú en oft áður.
Er raungengi orðið hærra en staðist fær til lengdar?
Undanfarið ár hefur innlent verðlag og launakostn-
aður hækkað umtalsvert meira en verðlag og laun í
helstu viðskiptalöndum. Jafnframt hefur aðhaldssöm
peningastefna leitt til þess að nafngengi krónunnar
hefur að meðaltali hækkað gagnvart gjaldmiðlum
viðskiptalandanna. Hvort tveggja felur, að öðru
óbreyttu, í sér hækkun á raungengi krónunnar, sem
gerir samkeppnisstöðu innlends atvinnurekstrar erf-
iðari. Hagnaður innlendra fyrirtækja í samkeppni við
innflutning eða á erlendum mörkuðum minnkar. Til
lengdar getur það leitt til þess að markaðshlutdeild
innfluttrar vöru á innlendum markaði eykst og vöxtur
útflutnings stöðvast eða dregst saman. Af því leiðir
að halli á utanríkisviðskiptum eykst. Þegar svo hátt-
ar að stjórnvöld þurfa að auka verulega aðhald í pen-
ingamálum á sama tíma og viðskiptahalli er mikill
getur það sett hagstjórn í nokkurn vanda, þar sem
aukið peningalegt aðhald leiðir að öðru óbreyttu til
gengishækkunar og þar með aukins viðskiptahalla
áður en það skilar sér í minni innlendri eftirspurn.
Gagnvart þessum vanda standa íslensk stjórnvöld
einmitt nú, en um það verður nánar fjallað hér á eftir.
Eitt þeirra álitamála sem kvikna við slíkar aðstæður
er hvort hækkun gengis og innlends kostnaðar hafi
þrengt svo að samkeppnisstöðu atvinnuveganna að
frekari hækkun raungengis leiði til meiri röskunar á
ytra og að endingu innra jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um en markaðsaðilar telja að geti staðist til lengdar.
Telji þeir að áframhaldandi aðhald í peningamálum
krefjist meiri fórna en líklegt sé að stjórnvöld séu
reiðubúin að færa kann traust þeirra á peningastefn-
unni að þverra með tilheyrandi fjárflótta.
Ýmsum kvörðum er hægt að beita til að meta
stöðu innlendra atvinnuvega gagnvart erlendum
keppinautum. Algengast er að líta til þróunar vísitölu
raungengis yfir ákveðinn tíma. Sá galli er á gjöf
Njarðar að slíkar vísitölur veita ekki beinar upplýs-
ingar um stöðu fyrirtækja, heldur einungis grófa vís-
bendingu um hvernig staða þeirra hefur breyst miðað
við tiltekna upphafsstöðu eða meðaltal. Niðurstöður
slíks mats eru augljóslega háðar vali á upphafsstöðu
eða meðaltalstímabili. Sums staðar hefur verið reynt
að leggja mat á svokallað jafnvægisraungengi,
þ.e.a.s. raungengi sem samrýmist ytra og innra jafn-
vægi í þjóðarbúskapnum. Slíkt mat hefur ekki verið
gert fyrir Ísland og er að auki ævinlega bundið mik-
illi óvissu.
Þótt styðjast verði við ófullkomnar vísbendingar
verður samt ekki vikist undan þeirri spurningu hvort
núverandi eða jafnvel enn hærra raungengi fái staðist
til lengdar, enda hækkaði raungengi krónunnar um-
talsvert á síðasta ári. Frá fjórða ársfjórðungi 1998 til
sama tímabils 1999 hækkaði raungengi á mælikvarða
hlutfallslegs verðlags um 6,5% og um 3,6% á mæli-
kvarða hlutfallslegs launakostnaðar á einingu. Frá
því að raungengi náði sögulegu lágmarki árið 1994
hefur það hækkað um 10% og 14% mælt á sömu
kvarða. Þrátt fyrir þessa hækkun var raungengi á
fjórða ársfjórðungi síðastliðins árs þó aðeins lítið eitt
yfir meðaltali síðastliðinna 20 ára á mælikvarða
verðlags og lítið eitt undir á mælikvarða launa. Á
þessu ári mun raungengi væntanlega hækka nokkuð
umfram meðaltal síðustu 20 ára.
6 PENINGAMÁL 2000/1
Raungengi krónunnar 1985-2000
1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
%
Raungengi m.v. verðlag
Raungengi m.v. laun
Mynd 3
Ársfjórðungslegar tölur
Áætlun 1999. Spá 2000.