Peningamál - 01.02.2000, Síða 8

Sé núverandi raungengi skoðað með hliðsjón af
þróun raungengis undanfarin 20 ár er tæpast hægt að
draga þá ályktun að hækkun raungengis að undan-
förnu ógni alvarlega samkeppnisstöðu atvinnuveg-
anna, sérstaklega þegar haft er í huga að eðlilegt er að
gengi styrkist á tímum góðæris. Útflutningur iðn-
aðarvöru, bæði stóriðjuafurða og annarrar vöru, óx
ennfremur verulega á síðasta ári, sem bendir ekki
heldur til þess að raungengi hafi þrengt verulega að
útflutningsgreinum. Afkomutölur fyrirtækja á fyrri
helmingi síðastliðins árs virðast einnig styðja þessa
ályktun, því að hagnaður fyrirtækja á Verðbréfaþingi
Íslands (VÞÍ) af reglulegri starfsemi fyrir skatta jókst
úr 4,5 ma.kr. á fyrri helmingi ársins 1998 í 6,5 ma.kr.
á sama tíma í fyrra. Við þessa hagstæðu útkomu
verður þó að gera nokkra fyrirvara. Í fyrsta lagi staf-
ar aukinn hagnaður fyrirtækja á VÞÍ fyrst og fremst
af góðri afkomu í fjármálastarfsemi. Þessa góðu af-
komu má að nokkru leyti rekja til gengishagnaðar.
Hagnaður í iðnaði og sjávarútvegi minnkaði hins
vegar nokkuð. Í öðru lagi má telja líklegt að smá
óskráð fyrirtæki sem eru háðari innlendum lánsfjár-
markaði en stóru fyrirtækin verði fremur fyrir barð-
inu á hækkun innlendra skammtímavaxta en stór
fyrirtæki á VÞÍ. Í þriðja lagi verður að hafa í huga að
raungengi hækkaði mest á síðustu tveimur fjórðung-
um ársins. Verðþróun á hlutabréfamarkaði virðist að
vísu ekki gefa til kynna að þeir sem eiga viðskipti
með hlutabréf á VÞÍ telji að afkoma fyrirtækja sé að
versna. Reynslan sýnir hins vegar að mat markaðar-
ins getur breyst mjög skyndilega.
Hvað sem því líður er tímabundin lækkun hagn-
aðar fyrirtækja óhjákvæmilegur fylgifiskur aðhalds-
samrar peningastefnu og raunar ein af miðlunarleið-
um peningastefnunnar. Minni hagnaður hvetur fyrir-
tækin til að gæta hófs í fjárfestingu, launahækkunum
og nýráðningu starfsfólks. Þannig hamlar hátt gengi í
góðæri gegn þeirri tekjuuppsveiflu sem er undirrót
viðskiptahalla, jafnvel þótt halli aukist til skamms
tíma litið. Slökun á peningalegu aðhaldi við þær að-
stæður sem nú eru á vinnumarkaði og víðar myndi
hins vegar ekki leiða til varanlegrar lækkunar raun-
gengis, þar sem gera má ráð fyrir að slíkt myndi fljót-
lega leiða til aukinnar verðbólgu og launaskriðs sem
vægi á móti áhrifum gengislækkunar á raungengi.3
Greining á núverandi stöðu raungengis gefur ekki
tilefni til að álykta að það hafi hækkað umtalsvert
umfram það sem samræmist langtímastöðugleika.
Afkoma atvinnuveganna er enn þokkaleg og útflutn-
ingur í nokkrum vexti. Það ójafnvægi sem myndast
hefur á ytri jöfnuði þjóðarbúsins stafar fyrst og
fremst af óhóflegum vexti eftirspurnar. Aðgerðir til
að draga úr viðskiptahallanum verða fyrst og fremst
að hefta vöxt eftirspurnar, því að hinn kosturinn, að
leyfa genginu að lækka með því að draga úr peninga-
legu aðhaldi, myndi raska enn frekar innra jafnvægi
þjóðarbúsins og kynda undir verðbólgu sem nú þegar
er of mikil. Á meðan áhrif aukins aðhalds í peninga-
málum og fjármálum ríkisins hafa ekki skilað sér að
fullu er því óhjákvæmilegt að atvinnuvegirnir þurfi
að sætta sig tímabundið við lakari samkeppnisstöðu
og jafnvel enn hærra raungengi en nú er.4
Fjárlög ársins 2000 boða aukinn afgang eftir slökun
í fyrra
Fjárlög ársins 2000 voru afgreidd með 16,7 ma.kr.
afgangi, sem er heldur meiri afgangur en áætlaður af-
gangur ársins 1999. Batinn er þó meiri en sýnist þar
sem afgangur án eignasöluhagnaðar vex úr 3,2
ma.kr. 1999 í 12,5 ma.kr. Ætla má að tekjur séu
nokkuð varlega áætlaðar, en á móti kemur að heil-
brigðisútgjöld kunna að vera vanáætluð.
Tekjur ríkissjóðs árið 2000 eru áætlaðar 210
ma.kr. og hækka um 1% að nafnvirði frá fyrra ári, en
tekjur án eignasöluhagnaðar um 4,5%. Gert er ráð
fyrir að tekjur af beinum sköttum einstaklinga hækki
um 3%. Það virðist lágt áætlað miðað við að gert er
ráð fyrir að heildartekjur landsmanna hækki um 7%
en skattbyrði haldist svo til óbreytt. Áætluð 2,3%
hækkun óbeinna skatta annarra en virðisaukaskatts
kann einnig að vera í varfærnara lagi, en er í sam-
ræmi við spár um innflutning.
þegar aðstæður krefjast. Gengislækkun kann því að verða óumflýjanleg.
Sé gengi gjaldmiðils hins vegar leyft að hækka á þenslutímum verður
verðbólga og launaþensla minni sem gerir mögulegt að láta gengið
hverfa aftur til fyrri stöðu þegar um hægist og minni hætta er á að geng-
islækkun leiði til verðbólgu. Innlent verðlag hækkar því síður varanlega
umfram erlent.
4. Þess má geta að hlutfallslegur launakostnaður á Íslandi hefur síður en
svo hækkað meira en í mörgum öðrum löndum sem búið hafa við öflug-
an hagvöxt á undanförnum árum. Samkvæmt mælingum OECD hækk-
aði hlutfallslegur launakostnaður í Bretlandi t.d. um 43½% á árunum
1995-1999 og tæp 20% í Bandaríkjunum. Sá munur er hins vegar á þró-
un samkeppnisstöðu á Íslandi og í þessum tveimur löndum að í Banda-
ríkjunum og Bretlandi stafar hækkunin að langmestu leyti (eingöngu
hvað Bandaríkin áhrærir) af hækkun meðalgengis. Á Íslandi var ör
hækkun launa hins vegar meginástæða raungengishækkunar.
3. Ókostur þess að raungengi hækki með hækkun verðlags og launa frem-
ur en gengis er að nafnlaun lækka yfirleitt ekki. Því kann að vera erfitt
að knýja fram raungengislækkun á ný í gegnum launa- og verðhjöðnun
PENINGAMÁL 2000/1 7