Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 34

aðar.3 Í öðru lagi getur fast gengi þjónað sem akkeri
peningastefnunnar og aukið gagnsæi hennar. Fast-
gengisstefna getur hentað vel við að ná verðbólgu
niður, eins og gerðist hér á landi. Þannig er hægt, sé
fastgengisstefnan trúverðug, að njóta trúverðugleika
peningastefnu þess gjaldmiðlasvæðis sem gengið er
fest við og ná verðbólgunni niður á sambærilegt stig
og er þar. Í þriðja lagi geta ófullkomnir gjaldeyris-
markaðir orsakað óstöðugleika í hagkerfinu. Rann-
sóknir benda til þess að gjaldeyrismarkaðir ein-
kennist oft af hjarðarhegðun og að gengi gjaldmiðils
endurspegli ekki alltaf þá hagrænu grunnþætti sem
það ætti að gera. Fastgengissamstarf sem útilokar
innbyrðis sveiflur í gjaldmiðlum dregur úr slíkri
hegðun og gæti verið til hagsbóta fyrir hagkerfið.
Fastgengisstefna hefur hins vegar ýmsa galla. Í
fyrsta lagi missir seðlabanki landsins stjórn á inn-
lendum peningamálum. Ekki er því lengur hægt að
bregðast við sértækum innlendum áföllum með að-
gerðum í peningamálum.4 Að sama skapi munu efna-
hagsleg áföll eða uppsveiflur í því landi sem gengið
er fest við óhjákvæmilega endurspeglast í innlendu
vaxtastigi. Séu löndin ekki samstíga í hagsveiflunni
getur þetta leitt til vandamála. Í öðru lagi eru lönd
með fastgengisstefnu viðkvæm fyrir spákaup-
mennsku með gjaldmiðla þeirra. Skorti fastgengis-
stefnuna trúverðugleika er hætta á að fjárfestar sjái
sér hag í að losa sig við innlendan gjaldmiðil og til að
verja gengið falli þarf seðlabankinn að kaupa inn-
lendan gjaldmiðil í stórum mæli og hækka innlenda
vexti. Slík varnarbarátta getur verið mjög kostnaðar-
söm og valdið kreppu innanlands. Í þriðja lagi getur
fastgengisstefna dregið úr upplýsingastreymi. Gengi
gjaldmiðils inniheldur mikilvægar upplýsingar um
stöðu peningamála í landinu og trú fjárfesta á pen-
ingastefnunni. Það að festa gengið getur því komið í
veg fyrir að þessar upplýsingar skili sér til stjórn-
valda peningamála. Jafnvel þótt auðvelt sé að fylgj-
ast með fastgengismarkmiði verður gagnsæi stefn-
unnar minna af þessum sökum. Þetta er þó minna
vandamál sé genginu leyft að sveiflast innan vik-
marka eins og hér á landi. Að lokum getur fastgeng-
isstefna aukið líkur á fjármálakreppu ef meginhluti
innlendra fjárskuldbindinga er til mjög skamms tíma
eða er gengistryggður, eins og algengt er hjá ríkjum
með vanþróaða fjármálamarkaði eða forsögu mikill-
ar verðbólgu. Við slíkar aðstæður geta efnahags-
reikningar skuldara orðið fyrir miklum skakkaföllum
sé tekjustreymi þeirra að mestu í innlendri mynt og
óverðtryggt og gengi innlends gjaldmiðils fellur. Það
getur valdið gjaldþrotum og vanskilum við banka-
kerfið og orsakað fjármálakreppu þar sem miðlunar-
hlutverk fjármálakerfisins bregst algerlega. Í kjöl-
farið fylgir oft alvarleg efnahagskreppa.5 Að sama
skapi geta fastgengiskerfi einnig hvatt til aukins inn-
streymis fjármagns þar sem stöðugur gjaldmiðill
dregur úr áhættu erlendra fjárfesta. Slíkt innstreymi
getur valdið útlánaþenslu innanlands, sérstaklega ef
það fer saman við nýfengið frelsi og einkavæðingu á
innlendum fjármálamarkaði, sem getur síðar leitt til
útlánatapa með slæmum afleiðingum fyrir efnahags-
reikninga fjármálakerfisins.
1.3. Hagkvæmasta myntsvæði
Æskilegt er að byggja ákvörðun um framtíðarfyrir-
komulag gengismála á mati á kostnaði og ábata
gengisfestu annars vegar og gengissveigjanleika hins
vegar. Það var nýkrýndur nóbelsverðlaunahafi,
Robert Mundell (1961), sem setti fyrst fram með
kerfisbundnum hætti þau skilyrði sem gera fastgengi
eða myntsamruna vænlegri kost en sveigjanlegt
gengi. Í fyrsta lagi þurfa utanríkisviðskipti að vera
nægilega mikil til að ábatinn af því að festa gengi
gjaldmiðilsins við annan gjaldmiðil skipti máli. Þar
að auki vegur innflutningsverðlag þyngra í innlendu
verðlagi tiltölulega opins hagkerfis en lokaðs. Fast
gengi veitir því mikilvægum hluta innlends verðlags
kjölfestu og stuðlar að því að laga verðbólguvænting-
ar að verðbólgu á því gjaldmiðlasvæði sem gengis-
festa er við. Í öðru lagi þarf innlend hagsveifla að
vera nokkuð í takti við hagsveiflu þess gjald-
miðlasvæðis sem festa á gengið við. Sé innlend hag-
sveifla ósamstíga þeirri erlendu og gengið fast getur
innlend aðlögun bæði verið erfiðari og lengri en ella.
PENINGAMÁL 2000/1 33
3. Þó má ekki gera of lítið úr þessum kostnaði. Þannig má nefna að þrátt
fyrir lengri vegalengdir eru viðskipti milli fylkja innan Kanada töluvert
meiri en viðskipti milli fylkja í Kanada og nágrannafylkja þeirra í
Bandaríkjunum. Sjá McCallum (1995). Líklegasta skýringin virðist
vera mismunandi gjaldmiðlar í Kanada og Bandaríkjunum.
4. Fyrir þróunarríki eða lönd með forsögu slæmrar stjórnar í peningamál-
um getur þetta hins vegar verið kostur.
5. Reynsla Mexíkó og nokkurra ríkja í Suðaustur-Asíu er ágætt dæmi um
slíka atburðarás. Þó svo að sveigjanlegt gengi geti í sjálfu sér valdið
sams konar áhrifum eru líkurnar á slíkri atburðarás minni. Spákaup-
mennskuárásir á fastgengisstefnu valda yfirleitt mikilli og ósamfelldri
gengisfellingu sem gerist mun sneggra en þegar meiri sveigjanleiki er í
gengisstefnunni.