Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 35

Séu laun hins vegar sveigjanleg eða vinnuafl hreyf-
anlegt til og frá landinu getur vinnumarkaðurinn
tekið á sig aðlögunina í stað gengisins.
Ísland fullnægir ekki þessum skilyrðum (sjá grein
Más Guðmundssonar, Þórarins G. Péturssonar og
Arnórs Sighvatssonar, 1999). Þrátt fyrir að hagkerfið
sé lítið er það lokaðra en ætla mætti. Árið 1997 var
t.d. hlutfall inn- og útflutnings af landsframleiðslu
tæplega 72% en meðaltal iðnríkja um 70%. Tölfræði-
rannsóknir gefa til kynna að miðað við stærð hag-
kerfisins ætti þetta hlutfall að vera rúmlega 90%. Þar
að auki virðist íslenska hagsveiflan nánast vera alveg
úr takti við hagsveiflur annarra iðnríkja. Þannig eru
aðeins um 5% sveiflna í hagvexti Íslands tengd
hagsveiflu ESB-landa og fylgni framboðs- og eftir-
spurnarskella við samskonar skelli í Evrópu nánast
engin. Einnig virðist sem meginhluti hagsveiflna á
Íslandi skýrist af framboðsskellum sem gerir fast-
gengisstefnu enn erfiðari en ella. Að lokum hefur
sennilega dregið mjög úr sveigjanleika raunlauna
sem hefur verið til staðar síðustu áratugi eftir að
verðbólga hjaðnaði. Íslensk reynsla og erlend gefur
ekki til kynna að mikils sveigjanleika til nafnlauna-
lækkana sé að vænta. Hreyfanleiki vinnuafls til og
frá landinu er einnig tiltölulega lítill, þótt hann hafi
aukist nokkuð á síðustu árum. Innlendur vinnumark-
aður virðist því ekki nægilega sveigjanlegur til að
taka við hlutverki gengisins sem megintæki aðlögun-
ar að skellum.
Því er ljóst að uppbygging hagkerfisins kallar á
sveigjanlega gengisstefnu.6 Stjórn peningamála á
Íslandi síðustu áratugi hefur endurspeglað þessa þörf
með tíðum gengisfellingum og á síðustu árum með
tiltölulega víðum vikmörkum sem gengið getur
sveiflast innan. Sveigjanleiki gengisstefnunnar hefur
því verið talsverður þrátt fyrir yfirlýst markmið
peningastefnunnar um stöðugt gengi krónunnar.
2. Fyrirkomulag gengismála víða um heim -
Breytt viðhorf?
Á síðustu tuttugu árum hefur þeim ríkjum fækkað
sem hafa gengisfestu sem formlegt akkeri peninga-
stefnunnar. Árið 1979 voru um 68% aðildarríkja
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (IMF) með formlega fast-
gengisstefnu en aðeins 36% árið 1997. Séu ríki með
sveigjanlega fastgengisstefnu einnig talin með fer
hlutfallið úr 76% í 44% (IMF, 1999). Hins vegar
segir formleg skipan mála ekki alla söguna. Breyting
getur orðið á áherslum í gengismálum án þess að hún
endurspeglist í formlegri stjórn peningamála. Þegar
litið er til fjölda ríkja sem hafa haft fastgengisstefnu
sem meginakkeri peningamála, jafnvel þótt formleg
skipan mála segi eitthvað annað, kemur í ljós að fast-
gengisstefna með einum eða öðrum hætti er enn mik-
34 PENINGAMÁL 2000/1
6. Hins vegar gæti þetta breyst í framtíðinni. Þannig getur aukið samstarf
við evrusvæðið og jafnvel myntsamstarf af einum eða öðrum toga kall-
að á meiri viðskipti milli landsvæðanna sem eykur aftur samhverfni hag-
sveiflna svæðanna. Þannig gæti Ísland uppfyllt skilyrðin fyrir myntsam-
starfi við evrusvæðið síðar meir, þótt það geri það líklega ekki í dag.
Tafla 1 Hin hverfandi miðja
Fjöldi landa Hlutfall (%)
1991 1999 1991 1999
Fastgengisstefna
(1) Sameiginleg mynt ......................... 14 31 9 17
(2) Myntráð ......................................... 8 14 5 8
(3) Fast við eina mynt......................... 21 17 14 9
(4) Fast við myntkörfu........................ 30 13 20 7
(5) Fast með vikmörkum .................... 7 6 5 3
Samtals .......................................... 80 81 52 45
Stýrt flot
(6) Gengismarkmið í raun1 ................. 7 15 5 8
(7) Skriðtenging2................................. 13 3 8 2
(8) Breytileg vikmörk2........................ 3 9 2 5
(9) Stýrt flot án yfirlýsts gengisferils3 8 26 5 14
Samtals .......................................... 31 53 20 29
(10) „Mjúk“ fastgengisstefna
[= (3)+(4)+(5)] .............................. 58 36 38 20
(11) „Hörð“ fastgengisstefna
[= (1)+(2)] ..................................... 22 45 14 25
(12) Flotstefna með miklum inngripum
[= (6)+(7)+(8)] .............................. 23 27 15 15
(13) Flotstefna með litlum inngripum
[= (9)] ............................................ 8 26 5 14
(14) „Hörð“ fastgengisstefna [= (11)] .. 22 45 14 25
(15) Miðjan [= (10)+(12)]..................... 81 63 53 35
(16) Flotstefna með litlum
inngripum [= (9)] .......................... 8 26 5 14
(17) Sjálfstætt flot4................................ 42 48 27 26
1. Formlega ekkert gengismarkmið en gengið í raun notað sem meginakkeri
peningastefnunnar. 2. Gengi eða vikmörkum breytt með reglulegum hætti
eftir fyrirfram ákveðinni reglu. 3. Stjórnvöld grípa iðulega inn í gjaldeyris-
markað til að hafa áhrif á gengi innlends gjaldmiðils þótt þau hafi enga form-
lega og yfirlýsta stefnu um hvert gengið skuli stefna. 4. Gengi innlends
gjaldmiðils ræðst nánast algerlega á markaði og stjórnvöld grípa sjaldan inn
í og þá yfirleitt aðeins til að jafna gengissveiflur. Þetta form kemst næst því
að vera hreint flot. Heimildir: IMF (1999) og IMF, International Financial
Statistics, ágúst 1999. Flokkunin í (10)-(16) er þó höfundar.