Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 30

1998 var hún 16% og horfur eru á að svipuð þróun
hafi orðið á árinu 1999, skv. uppgjöri fyrir fyrri hluta
ársins.
Eiginfjárhlutfall banka og sparisjóða í heild var
9,8% í árslok 1998 og var það óbreytt frá fyrra ári.
Hins vegar var það lægra en næstu tvö árin þar á
undan, en árið 1996 var það 10,7% og 11,1% árið
1995. Skýring þessarar lækkunar er einkum sú að frá
árslokum 1995 hafði áhættugrunnurinn sem hlutfall-
ið reiknast af vaxið um 77%, en eigið fé aðeins um
56%. Undanfarin ár hafa víkjandi lán orðið fyrirferð-
armeiri í eiginfjárhlutfallinu. Eiginfjárhlutfall án
víkjandi lána hefur því lækkað nokkuð meira undan-
farin ár en eiginfjárhlutfallið í heild. Sem dæmi má
nefna að árið 1995 var eiginfjárhlutfall án víkjandi
lána hjá viðskiptabönkum og sparisjóðum samtals
10% en 7,8% árið 1998. Á miðju ári 1999 var eigin-
fjárhlutfall viðskiptabankanna hið sama og árið áður,
eða 9%, en eiginfjárhlutfall án víkjandi lána var 6,7%
samanborið við 7,1% á miðju ári 1998.
Kröfur um lágmark eigin fjár
Lánastofnanir þurfa að uppfylla tilteknar kröfur um
eiginfjárhlutföll. Eigið fé með víkjandi lánum má
ekki vera lægra en 8% af áhættugrunni. Áhættu-
grunnur er metinn eftir ákvæðum laga og sérstökum
reglum sem Fjármálaeftirlitið setur og eru þær hinar
sömu á Evrópska efnahagssvæðinu. Eiginfjárhlutfall
íslenskra banka er lægra en banka annars staðar á
Norðurlöndunum. Í árslok 1998 var eiginfjárhlutfall
íslenskra viðskiptabanka, án Sparisjóðabankans, rúm
9%. Á sama tíma var eiginfjárhlutfall norskra og
sænskra banka um 10½% og danskra og finnskra
banka 11,3% og 11,5%.
Að mati Seðlabanka Íslands er eiginfjárhlutfall
margra lánastofnana lægra um þessar mundir en
æskilegt væri, ekki síst þegar tekið er tillit til hag-
stæðra rekstrarskilyrða þeirra. Eiginfjárstaða þeirra
án víkjandi lána er enn lakari. Það hlýtur því að verða
mikilvægt viðfangsefni margra stofnana að efla eigin-
fjárstöðu sína verulega þannig að þær verði betur
búnar undir erfiðari aðstæður í efnahagsmálum en nú
ríkja. Lánastofnanir verða að standast lágmarkskröf-
ur um eigið fé í dýpstu öldudölum þjóðarbúsins og þá
verður það að vera mun hærra á uppgangstímum.
VI. Innlend greiðslumiðlun
Fjármálalegur stöðugleiki byggist m.a. á því að
greiðslur á milli viðskiptavina og banka séu skil-
virkar og öruggar. Mikilvægt er að áhættu við
greiðslumiðlun sé haldið í lágmarki. Hér á landi er
starfrækt eitt greiðslukerfi vegna þessara viðskipta
og er það rekið af Reiknistofu bankanna (RB).
Greiðslukerfi RB er greiðslujöfnunarkerfi með einni
jöfnun á sólarhring sem framkvæmd er seint að
kvöldi. Endanlegt uppgjör fer fram um reikninga
stofnana í Seðlabankanum að morgni næsta dags.
Mikil vinna hefur undanfarin ár farið í að laga hérlent
kerfi að alþjóðlegum viðmiðum og eru sumar af þeim
endurbótum að koma til framkvæmda en aðrar eru
enn í undirbúningi.
Því hefur um nokkurt skeið verið unnið að því að
endurbæta greiðslujöfnunarkerfi RB til þess að kerfið
uppfylli alþjóðlegar kröfur eða svonefnd Lamfalussy-
skilyrði.8 Búið er að treysta lagalegan grundvöll
greiðslujöfnunar með setningu laga um öryggi
greiðslufyrirmæla í greiðslukerfum en þau byggjast á
tilskipun Evrópusambandsins um sama efni. Þá vinn-
ur Seðlabanki Íslands að lokaundirbúningi reglna
sem ætlað er að fylla í þær eyður sem eftir eru á þessu
sviði. Verið er að taka í notkun fullkominn varabúnað
á vegum Reiknistofu bankanna (í svonefndu seli)
sem mun auka rekstraröryggi kerfisins til muna.
Ör þróun er á sviði greiðslumiðlunar hérlendis og
á Internetið þar meðal annars hlut að máli. Mikill
vöxtur hefur orðið í notkun heimabanka og nýjungar
í farsímatækni hafa opnað nýja möguleika á þessu
sviði. Eitt fyrirtæki hefur hafið tilraunaútgáfu raf-
rænna myntkorta og stóru greiðslukortafyrirtækin
tvö eru í sameiningu að undirbúa útgáfu slíkra korta.
Nú í febrúar er fyrirhugað að gefa út ríkisvíxla-
flokk á rafrænu formi í tilraunaskyni og markar sú út-
gáfa upphaf rafrænnar eignaskráningar á verðbréfum
á Íslandi.
Greiðslumiðlun hérlendis hefur að sumu leyti
þróast á annan hátt en víða annars staðar. Svokölluð
samtímabókun gerir almenningi kleift að taka út af
hlaupareikningum um leið og lagt hefur verið inn á
þá. Víðast hvar þurfa innstæðueigendur að bíða þar
til að uppgjör milli banka hefur farið fram. Í flestum
PENINGAMÁL 2000/1 29
8. Í grein Tómasar Arnar Kristinssonar í þessu hefti Peningamála er m.a.
rakin þróun alþjóðlegra viðmiðana á sviði greiðslumiðlunar. Þar er gerð
grein fyrir svonefndum Lamfalussy-skilyrðum.