Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 27

þjóðarinnar.5 Hún hefur að jafnaði verið jákvæð á
undanförnum árum en varð neikvæð um tæpa 5
ma.kr. í lok fyrsta ársfjórðungs 1999. Í lok árs 1999
varð hún jákvæð á ný um liðlega 14 ma.kr. Hlutfall
skammtímaskulda af gjaldeyrisforða hækkaði einnig
í lok fyrsta ársfjórðungs 1999 og varð 169%, en í lok
árs 1999 hafði það lækkað á ný í 110%. Erlend
skammtímastaða lánastofnana nettó, sem var nei-
kvæð um sem svaraði 67% af gjaldeyrisforða Seðla-
bankans í lok árs 1996, varð neikvæð um 116% í lok
fyrsta ársfjórðungs 1999 en hafði „batnað“ á ný í
51% í lok ársins.
Aðgengi að erlendum lánsfjármörkuðum
Veilur í stöðu fjármálastofnana geta birst í erfiðleik-
um við að fjármagna starfsemi þeirra erlendis eða í
versnandi kjörum þeirra á erlendum mörkuðum. Á
síðasta ári hækkaði vaxtaálag á lánum til íslenskra
fjármálastofnana nokkuð. Það á sér þó sennilega
aðrar skýringar en þverrandi lánstraust viðkomandi
stofnana. Íslenskir viðskiptabankar hafa enda allir
hlotið lánshæfismat alþjóðlegra matsfyrirtækja sem
ætti að gera þeim auðveldara en ella að afla erlendra
lána. Í fyrsta lagi hafa síðustu ár einkennst af hagræð-
ingu innan alþjóðlega fjármálageirans. Hefur það
komið fram í sameiningu banka og rekstrarhagræð-
ingu í kjölfar þess. Þetta hefur orðið til þess að aukn-
ar kröfur eru gerðar um arðsemi eigin fjár. Ein afleið-
ing þess er að vaxtaálag á útlánum hefur farið hækk-
andi og var það sérstaklega áberandi á síðasta ári. Við
fækkun erlendra banka vegna samruna kunna láns-
heimildir til íslenskra banka að þrengjast. Þýskir
bankar virðast hafa tekið við hlut japanskra banka en
kunna að hafa takmarkað svigrúm til frekari útlána-
aukningar hingað til lands. Í öðru lagi virðist sem
lánsheimildir íslenskra fjármálastofnana hjá bönkum
í Evrópu hafi verið nýttar að verulegu leyti en þær
hafa verið ein helsta uppspretta erlends lánsfjár til
skamms tíma fyrir íslenska banka. Í þriðja lagi voru
íslenskir bankar fremur umsvifamiklir á erlendum
langlánamarkaði á árinu 1999 og gekk vel í mörgum
tilvikum en misjafnlega í öðrum. Í sumum tilvikum
fóru lánsfjárútboð fram við fremur erfiðar aðstæður
og í einhverjum tilvikum voru fleiri en einn íslenskur
banki með útboð á sama tíma. Því fóru sum lánanna
snemma á eftirmarkað á hærri ávöxtun en þau voru
boðin á upphaflega.
V. Útlán og staða lánastofnana
Á undanförnum árum hafa útlán lánakerfisins vaxið
hröðum skrefum. Heildarútlán þess hafa vaxið að
raunvirði um nærri 97% frá árinu 1989 og um 47%
frá 1995. Mikil aukning varð í útlánum til heimila um
og eftir 1990 en staðvirt hafa útlán til heimila vaxið
um 171% frá 1989. Heildarútlán til fyrirtækja hafa
einnig vaxið mikið á þessu tímabili eða um 56% að
raungildi. Hröðust var aukningin á fyrirtækjalánum á
allra seinustu árum. Frá 1997 nam raunaukning
þeirra um 63%. Í árslok 1995 svöruðu útlán lánakerf-
isins til 184% af vergri landsframleiðslu og 203% í
lok september 1999.
Innlánsstofnanir
Útlán innlánsstofnana hafa vaxið mikið á undanförn-
um misserum. Á árinu 1999 jukust þau um rúma 75
ma.kr. eða 23%. Á árinu 1998 jukust þau um 76
ma.kr. eða 26%.6 Nokkuð dró úr útlánavextinum
undir lok ársins 1999. Með miklum útlánavexti hafa
innlánsstofnanir aukið hlutdeild sína á lánamarkaði
þar sem vöxtur útlána þeirra hefur verið meiri en hjá
öðrum lánastofnunum.
26 PENINGAMÁL 2000/1
6. Útlánavöxturinn 1998 er hér leiðréttur fyrir innlimun Verslunarlána-
sjóðs í Íslandsbanka hf. síðla árs 1998.
5. Skilgreina má erlenda skammtímastöðu þjóðarbúsins sem erlendar
skammtímaeignir Íslendinga að frádregnum erlendum skammtíma-
skuldum. Erlendar eignir eru einkum gjaldeyrisforði Seðlabankans og
erlendar skammtímaeignir lánastofnana. Erlendar skammtímaskuldir
eru einkum skammtímaskuldir lánastofnana og að nokkru atvinnufyrir-
tækja. Fjárhæð útistandandi víxla ríkissjóðs á alþjóðamarkaði er ekki
talin með í þessari greiningu enda standa ódregin veltilán að fullu að
baki henni.
Erlend skammtímastaða þjóðarbúsins
des. 1995 des. 1996 des. 1997 des. 1998 des. 1999
0
10
20
30
40
-10
-20
-30
-40
-50
Ma.kr.
Seðlabankinn Lánastofnanir Aðrir geirar Nettóstaða
Mynd 6
Lausafjáreignir að frádregnum skammtímaskuldum án
víxilútgáfu (ECPP) ríkissjóðs.