Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 32

Undirbúa þarf framtíðarstefnuna vel
Seðlabanki Íslands hefur í nokkur ár haft áhuga á að
öryggi stórra greiðslna milli banka verði tryggt með
sambærilegum hætti og gert er erlendis. Ástæðan
fyrir þessu er sú að stóru greiðslurnar eru áhættu-
mestar í greiðslukerfum og það gæti haft alvarlegar
afleiðingar fyrir allt bankakerfið ef brestur yrði á
þessu sviði. Þegar hefur verið hrundið af stað
athugun á því að Seðlabankinn komi upp stór-
greiðslukerfi þar sem greiðslur milli lánastofnana
yrðu gerðar upp samstundis ef næg heimild væri á
reikningi greiðanda. Gert er ráð fyrir að Seðla-
bankinn bjóði lánafyrirgreiðslu til að liðka fyrir lausu
fé í kerfinu. Slík lánafyrirgreiðsla yrði þó aðeins veitt
gegn fullnægjandi tryggingum.
Seðlabankinn hyggst afla ítarlegrar þekkingar um
þær leiðir sem greiðslumiðlun fer fram um hérlendis.
Markmiðið með því er að til séu upplýsingar um öll
ferli innan banka sem utan svo að hægt sé að hafa
eftirlit með því að leiðir séu tryggar og að hægt verði
að grípa í taumana ef ástandið þykir ótryggt.
Lítið hefur verið hugað að greiðslumiðlun gagn-
vart útlöndum. Í flestum tilvikum byggist hún á lang-
tímaviðskiptasamböndum og stöðluðum alþjóðleg-
um leiðum en vegna mikilla breytinga í umhverfi
banka er ástæða til að huga frekar að þessum þætti.
VII. Niðurstöður
Ýmsir jákvæðir þættir einkenna íslenskt fjármála-
kerfi um þessar mundir. Hagvöxtur er mikill og af-
koma atvinnuvega virðist almennt góð þótt hækkun
raungengis krónunnar þrengi að sumum greinum.
Staða íslenskra fjármálastofnana virðist fremur traust
og litlar líkur á skyndilegum breytingum til hins
verra í rekstri og afkomu þeirra nema þjóðarbúið
verði fyrir óvæntum áföllum. Vanskil á lánum í lána-
stofnunum virðast hafa minnkað töluvert. Eignaverð
hefur hækkað hratt að undanförnu en fremur litlar
líkur verður að telja á skyndilegri almennri lækkun
þess í ár. Lánastofnunum virðist því ekki búin sérstök
hætta af breytingum eignaverðs í nánustu framtíð.
Auk þess eru veðsetningarmörk íslenskra lánastofn-
ana yfirleitt lægri en gerist í ýmsum nágrannaland-
anna.
Samsetning fjármagnsinnstreymis hefur breyst til
batnaðar frá því sem var síðla árs 1998 og framan af
ári 1999 að því leyti að hlutur skammtímalána hefur
minnkað. Erlend skammtímastaða þjóðarbúsins er
því skárri nú en hún var á fyrstu mánuðum síðasta árs
þótt hún mætti vera betri. Seðlabanki Íslands á samn-
ingsbundinn og fyrirvaralausan aðgang að erlendu
lánsfé ef þörf krefur. Íslenskar lánastofnanir hafa átt
allgreiðan aðgang að erlendum lánsfjármörkuðum og
opinbert lánshæfismat sem íslenskir bankar hafa
hlotið í seinni tíð styrkir stöðu þeirra á erlendum
mörkuðum. Þá hafa bandarísku matsfyrirtækin
Standard & Poor's og Moody's nýlega staðfest fyrra
mat sitt á lánshæfi íslenska ríkisins auk þess sem
matsfyrirtækið Fitch IBCA gaf íslenska ríkinu láns-
hæfiseinkunnina AA- í byrjun árs 2000.
Meginveikleiki íslensks fjármálakerfis nú felst í
miklum viðskiptahalla, peninga- og útlánaþenslu,
lágu eiginfjárhlutfalli margra lánastofnana og að
nokkru í viðkvæmri erlendri skammtímastöðu sem
þó hefur skánað. Verðbólga hefur vaxið í seinni tíð
og raungengi krónunnar hefur hækkað og er nú ná-
lægt meðaltali síðustu 20 ára. Seðlabanki Íslands
telur að innlánsstofnanir og sumar aðrar lánastofnan-
ir hafi farið fullgeyst í að auka útlán í seinni tíð. Þetta
endurspeglast í versnandi eiginfjárstöðu. Frá sjónar-
hóli fjármálastöðugleika hefðu lánastofnanir átt að
efla eiginfjárstöðu sína til þess að verða betur búnar
undir að mæta erfiðari tímum. Erfitt kann að reynast
að styrkja eiginfjárstöðu lánastofnana við lakari efna-
hagsaðstæður og rekstrarskilyrði en nú ríkja. Nokkuð
dró úr vexti útlána undir lok síðasta árs þótt hann
væri enn hraður. Miklum vexti útlána fylgir sú hætta
að ekki sé nægilega hugað að greiðslugetu lánþega
og því gætu lánastofnanir orðið fyrir útlánatöpum
þegar þrengir að í efnahagslífi. Þessi hætta er þeim
mun meiri sem fyrirtæki og heimili eru skuldsettari.
Þá felst jafnan áhætta í lántökum í erlendum gjald-
eyri hjá þeim sem ekki afla tekna í erlendum gjald-
eyri. Viðskiptahallinn felur í sér skuldasöfnun er-
lendis og dragi ekki verulega úr honum á komandi
misserum getur hann grafið undan trúverðugleika
gengisins.
Hættan við ríkjandi aðstæður felst í því að núver-
andi þróun, ofþensla, mikill viðskiptahalli, verðbólga
og hækkandi raungengi, leiði til vaxandi erfiðleika í
efnahagsmálum og auki líkur á gjaldeyriskreppu.
Áföll í ytra umhverfi hagkerfisins gætu haft hlið-
stæðar afleiðingar.
Hæfni fjármálakerfisins til þess að takast á við
skyndilegar breytingar yrði meiri ef betra jafnvægi
ríkti í viðskiptum þjóðarbúsins gagnvart útlöndum.
Auk þess að draga úr verðbólgu ætti stjórn efnahags-
mála því öðru fremur að beinast að því að draga úr
viðskiptahallanum.
PENINGAMÁL 2000/1 31