Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 21

getur bent til aukinnar áhættu, t.d. ef ástæðan eru
vaxandi útlánatöp. Í því sambandi þarf sérstaklega
að gæta að hlutdeild tekna af dótturfyrirtækjum,
en hátt hlutfall slíkra tekna getur verið áhættu-
merki. Hvað gengi hlutabréfa áhrærir þarf að hafa
í huga að ekki er víst að það endurspegli fyllilega
mat markaðsaðila á undirliggjandi áhættu ef sú
skoðun er ríkjandi að hið opinbera muni hlaupa
undir bagga með fjármálastofnunum í vanda.
Aðrar vísbendingar af þessum toga sem gefið geta til
kynna áhættu í rekstri fjármálastofnana eru t.d. mikill
munur á vöxtum á millibankamarkaði eftir því hvaða
stofnanir eiga í hlut, veruleg frávik ávöxtunar í til-
boðum einstakrar stofnunar eða hóps stofnana frá
öðrum tilboðum á markaði, hlutfall innlána af M2,
hlutfall lána af heildarinnlánum, líftími skuldbind-
inga í bankakerfinu og hlutfall útistandandi lána til
fyrirtækja í taprekstri.
III. Þjóðhagslegt umhverfi um þessar mundir
Ástand efnahags- og peningamála um þessar mundir
einkennist annars vegar af öflugum hagvexti sem
staðið hefur í nokkur ár, mikilli kaupmáttaraukningu
og tiltölulega góðri stöðu atvinnulífs, og hins vegar
af sterkum ofþenslueinkennum, eignaverðbólgu,
peninga- og útlánaþenslu, miklum viðskiptahalla og
verðbólgu sem nýlega hefur vaxið töluvert. Við þess-
ar aðstæður er ólíklegt að fjármálastofnanir lendi í
erfiðleikum í náinni framtíð, enda er fjárhagsstaða
fyrirtækja enn góð. Hins vegar getur langvarandi
ójafnvægi í þjóðarbúinu sem birtist í miklum við-
skiptahalla og aukinni verðbólgu leitt til þess að
traust á gengi krónunnar þverri og í versta falli valdið
gjaldeyriskreppu. Frá sjónarhóli fjármálalegs stöðug-
leika er það helsta áhyggjuefnið ásamt því að núver-
andi aðstæður stuðli að bankakreppu síðar með því
að ýta undir skuldsetningu heimila og fyrirtækja sem
ekki stenst þegar slær í bakseglin.
Efnahagslegar og peningalegar vísbendingar
Hagvöxtur og viðskiptakjör. Hagvöxtur hefur verið
verulegur síðustu ár eða á bilinu 5% til 6% árin 1996
til 1999, en áætlað er að hann verði um 3% í ár. Við-
skiptakjör þjóðarbúsins bötnuðu umtalsvert á árun-
um 1997 og 1998 eða um nærri 7% í vöru- og þjón-
ustuviðskiptum. Síðan hafa þau á heildina litið lítið
breyst. Þótt hægja muni á tekjuaukningu þjóðarbús-
ins í ár hefur enginn tekjubrestur orðið enn og er vart
fyrirsjáanlegur í nánustu framtíð. Yrði slíkur brestur
myndu líkurnar á röskun fjármálastöðugleika vaxa
þar sem fjárhagsstaða fyrirtækja og heimila myndi
versna.
Viðskiptahalli. Samkvæmt spám verður við-
skiptahalli meiri en 5% af landsframleiðslu á þessu
ári þriðja árið í röð. Þetta hefur ekki gerst undanfarna
fjóra áratugi og hallinn nú er meiri og langvinnari en
áður á tímum vaxandi útflutningstekna. Mikill og
langvarandi viðskiptahalli er sérstaklega áhyggjuefni
í ljósi þess hve hlutfall fjárfestingar af landsfram-
leiðslu er lágt. Byrði mikils hallarekstrar verður því
þyngri sem skuldsetning þjóðarbúsins er meiri og al-
þjóðlegir raunvextir eru hærri. Viðskiptahallinn er
því áhyggjuefni frá sjónarmiði fjármálastöðugleika.
Hann eykur skuldsetningu þjóðarbúsins og gerir það
þannig viðkvæmara fyrir áföllum og getur til lengdar
grafið undan trausti á gengi krónunnar.
Samsetning fjármagnsinnstreymis. Viðskiptahalla
verður að fjármagna með innstreymi fjár. Þörfin fyrir
fjármagnsinnstreymi síðustu ár hefur verið meiri en
ella vegna mikillar fjárfestingar lífeyrissjóðanna er-
lendis. F jármagnsinnstreymið undanfarin ár hefur að
langmestu leyti verið í formi langtímalána. Eftir því
sem viðskiptahallinn jókst 1998 og 1999 jókst notk-
un erlendra lána og var 61 ma.kr. nettó árið 1998 og
83 ma.kr. nettó fyrstu níu mánuði ársins 1999. Sam-
kvæmt greiðslujafnaðaruppgjöri var nokkurt inn-
streymi skammtímafjár í heild frá 1996 og fram á
árið 1999. Þegar leið á árið 1999 breyttist samsetning
erlendu lánanna með lengingu lána og minnkandi
vægi skammtímalána. Útstreymi skammtímafjár-
magns á fyrstu þremur fjórðungum síðasta árs var
einkum fólgið í innstæðusöfnun innlánsstofnana og
annarra lánastofnana erlendis, en á síðasta ársfjórð-
ungi 1999 gekk nokkuð á þessar innstæður.
Raungengi. Raungengi á mælikvarða launa á
framleidda einingu hækkaði um 6,5% frá fjórða árs-
fjórðungi 1998 til jafnlengdar 1999 og hafði þá
hækkað um rúm 13% frá sögulegu lágmarki 1994.
Raungengi á þennan mælikvarða er enn undir meðal-
tali níunda áratugarins og töluvert lægra en það varð
á síðasta ofþenslutímabili. Hins vegar þarf að fara
aftur á áttunda áratuginn til að finna ár þar sem svo
hátt raungengi hefur farið saman við jákvæðan við-
skiptajöfnuð. Frá þeim tíma hafa orðið eðlisbreyting-
ar á hagkerfinu sem ætla má að hafi lækkað jafnvæg-
israungengi. Góð staða atvinnulífs og hátt atvinnu-
20 PENINGAMÁL 2000/1