Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 39

bókstaflegri merkingu. Fjórar ástæður eru fyrir því
að ekki er talið heppilegt að halda verðlagi algerlega
stöðugu. Í fyrsta lagi eru í VNV ofmetnar raun-
verulegar verðlagshækkanir. Ástæðurnar eru þær að
fastar vogir vísitölunnar vanmeta staðkvæmdaráhrif
verðbreytinga og vísitalan vanmetur kerfisbundið
áhrif gæðabreytinga. Rannsóknir gefa til kynna að
VNV ofmeti árlega verðbólgu sem nemur hálfu til
tveimur prósentustigum. Í öðru lagi geta raunlauna-
lækkanir aðeins átt sér stað með verðlagshækkunum
þar sem erfitt getur verið að ná fram nafnlaunalækk-
unum. Mjög lítil eða engin verðbólga getur því
dregið úr sveigjanleika vinnumarkaðarins. Í þriðja
lagi þarf lítið til að hagkerfið falli í verðhjöðnunar-
gryfju þegar verðbólga er lítil sem engin. Þrálát verð-
hjöðnun getur valdið fjármálakreppu og almennri
efnahagskreppu. Að lokum getur verið erfitt að ná
fram raunvaxtalækkun þegar verðbólga er hverfandi
þar sem ekki er hægt að lækka nafnvexti niður fyrir
núll. Þetta getur skapað vandamál ef alvarlegur
efnahagssamdráttur á sér stað og enn frekar ef hann
fer saman við fjármálakreppu.
Í flestum tilvikum er því tilgreint verðbólgumark-
mið u.þ.b. 2%, nema hjá þeim ríkjum sem hafa verið
að vinna sig úr meiri verðbólgu, en í þeim tilvikum
hefur verðbólgumarkmiðið verið lækkað í þrepum. Í
öllum tilvikum er verðbólgumarkmiðið einnig á
ákveðnu bili. Vikmörk verðbólgumarkmiðsins end-
urspegla þá staðreynd að seðlabankar hafa ekki full-
komna stjórn á verðbólgu. Annar kostur við vikmörk
er að þau leyfa ákveðinn sveigjanleika í stjórn pen-
ingamála, eins og síðar verður vikið að. Þar að auki
setja þau ekki aðeins þak á verðbólgumarkmiðið
heldur einnig gólf, sem gefur kost á að bregðast bæði
við neikvæðum og jákvæðum skellum í heildareftir-
spurn (sjá Bernanke og Mishkin, 1997). Sum lönd,
eins og t.d. Nýja-Sjáland, hafa einnig valið að til-
greina aðstæður þar sem frávik frá settu marki eru
leyfileg sem eykur enn á sveigjanleika stefnunnar. Til
slíkra frávika má grípa verði ófyrirséð meiriháttar
áföll á framboðshlið hagkerfisins, eins og t.d. alvar-
leg viðskiptakjaraáföll eða náttúruhamfarir.
Við hvaða tímabil á að miða?
Þar sem hvorki er æskilegt né raunhæft að seðlabank-
anum takist að halda verðbólgu innan settra marka
öllum stundum þarf að tilgreina hversu langan tíma
eigi að veita seðlabankanum til að bregðast við fari
verðbólgan út fyrir mörkin eða virðist á leið út fyrir
þau. Taka þarf tillit til þess hversu langur tími er tal-
inn líða frá því að gripið er til aðgerða í peninga-
málum þar til að þær fara að hafa áhrif á verðbólgu,
þ.e. hversu langur miðlunarferill peningastefnunnar
er. Erfitt hefur reynst að meta nákvæmlega þennan
tíma en flestar alþjóðlegar rannsóknir benda til þess
að áhrif peningastefnunnar á verðlag í gegnum heild-
areftirspurn komi fram með fullum þunga eftir allt að
eitt til tvö ár. Bein áhrif peningastefnunnar á verðlag
í gegnum gengi koma þó mun fyrr fram.
Vegna þessarar óvissu er nauðsynlegt að bregðast
við frávikum frá settu verðbólgumarkmiði með
sveigjanlegum hætti. Sé seðlabankanum gert að ná
verðbólgunni inn fyrir vikmörkin á styttri tíma en
hann hefur í raun tök á gæti það leitt til óþarfa sam-
dráttar í framleiðslu og aukins atvinnuleysis.
Af þessum sökum hafa flest ríki ákveðið að miða
við tveggja og allt upp í fjögurra ára tímabil. Hversu
mikinn sveigjanleika seðlabankinn getur leyft sér
ræðst að verulegu leyti af því trausti sem hann nýtur.
Njóti bankinn trausts getur hann leyft sér töluvert
svigrúm án þess að markmiðið um verðstöðugleika
missi tiltrú. Sé svo ekki er hætta á því að almenn-
ingur taki að efast um að verðstöðugleiki sé í raun
meginmarkmið peningastefnunnar.
Gagnsæi stefnunnar og reikningsskil seðlabankans
Þeirri skoðun hefur mjög vaxið fylgi á meðal hag-
fræðinga og seðlabankamanna að gagnsæi peninga-
stefnunnar sé mikilvæg forsenda þess að vel takist til
við stjórn peningamála. Gagnsæi er forsenda þess að
almenningur og stjórnvöld geti metið aðgerðir og
árangur seðlabankans sem dregur úr óvissu í ákvörð-
unartöku einstaklinga og fyrirtækja. Gagnsæ
peningastefna veitir seðlabönkum aðhald og gerir
þeim erfiðara að víkja frá settum markmiðum þar
sem slík hegðun hefði skjótari og alvarlegri áhrif á
trúverðugleika hans en ella. Því eykur gagnsæi
peningastefnunnar líkurnar á því að seðlabankinn
verði látinn standa reikningsskil gerða sinna, sem
aftur eykur líkurnar á vel heppnaðri stjórn peninga-
mála.
Aukið gagnsæi peningastefnunnar og áhersla á að
seðlabankinn standi reikningsskil aðgerða sinna
opinberlega eru lykilatriði í framkvæmd formlegs
verðbólgumarkmiðs. Dæmi eru um að fundargerðir
stefnumótunarnefnda seðlabanka séu gerðar opinber-
38 PENINGAMÁL 2000/1