Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 41

Oss hafa augun þessi
íslenzk, konan, vísat
brattan stíg at baugi
bjgrtum langt en svgrtu.
Sjá hefr, mjgð-Nannan, manni
mínn ókunnar þínum
fótr á fomar brautir
fulldrengila gengit.
Auk þess get ég ekki annað en rifjað upp orð
„fomvinar" míns, höfundar Fyrstu mál-
frceðiritgerðar Snorra Edcla, þegar hann
segist hafa ritað oss Islendingum stafróf af
því að vér erum einnar tungu (The First
Grammatical Treatise, bls. 208) - en þessi
orð eru rituð um miðja 12. öld.
7
En svo að vikið sé að sögulegum, félagsleg-
um og stjómmálalegum orsökum landnáms
á Islandi þá átti það rætur að rekja til nýrra
hugmynda um stjórnskipan í Evrópu þegar
lénsskipulag ruddi germanska ættarsam-
félaginu burtu undir lok þjóðflutninganna
miklu. Þótt enn séu ekki öll kurl komin til
grafar varðandi landnám á Islandi og fyrstu
byggð er ekki unnt að efast um að frásagnir
Islendingabókar og Landnámu eru réttar í
meginatriðum. Landnámsmenn á íslandi
voru „pólitískir flóttamenn" sem mótuðu
nýtt þjóðfélag sem í grundvallaratriðum var
frábrugðið öðrum þjóðfélögum í Evrópu.
Islenska þjóðveldið var í raun lýðrœðis-
þjóðfélag með þrískiptingu valds. Þar gilti
eins konar almennur kosningaréttur sem að
vísu var bundinn landeign þar sem menn
gátu valið sér goðorðsmann, sagt sig í þing
með goðorðsmanni. Löggjafarvaldið var í
höndum lögréttu, sérstakir dómstólar fóru
með dómsvald og fyrir hendi var áfrýjunar-
dómstóll - fimmtardómur; í landinu giltu
ein lög og allir voru jafnir fyrir lögunum og
framkvæmdavaldið var í höndum einstakl-
inga. Enginn þjóðhöfðingi ríkti í landinu,
dauðarefsing var ekki í þjóðveldislögunum,
sem var einsdæmi í Evrópu, og höldsréttur-
inn, grundvallarregla evrópsks réttar, var
afnuminn við stofnun þjóðveldisins. Þá var
réttur kvenna hér meiri en annars staðar í
Evrópu og gátu konur t.a.m. átt bæði jarð-
eignir og goðorð.
Islenska þjóðveldið hafði því sérstöðu í
Evrópu á þessum tíma enda eru kunn orð
Vilhjálms kardínála af Sabína, sendimanns
páfans í Róm, sem lét svo um mælt við
krýningu Hákonar gamla í Björgvin árið
1247 að það væri „ósannlegt að það land
[Island] þjónaði ekki undir einhvern konung
sem öll önnur [lönd] í veröldunni" (Jón
Jóhannesson, íslendinga saga I, bls. 309).
Stofnun þjóðveldisins og sérstaða hefur án
efa ýtt undir samstöðu manna og vitundin
um eitt ríki, eitt málsamfélag - vér erum
einnar tungu - hefur styrkt málsamfélagið.
8
Margt bendir til þess að landnámsmenn hafi
haft annað gildismat en þeir sem sátu eftir í
Noregi. Kemur þetta fram í áhuga íslend-
inga á skáldskap, sagnagerð og söguritun.
Theodríkus munkur minnist á Islendinga í
sögu sinni og segir þá fremri öðrum norð-
lægum þjóðum í þekkingu og forvitni um
söguleg efni (Islensk hókmenntasaga I, bls.
362) og Saxi hinn málspaki getur þess sér-
staklega að hann hafi ýmislegt í fræðum
sínum frá íslenskum heimildarmönnum
(sama rit, bls. 175).
Sú skýring fyrri manna, að skáldskapur
og sagnahefð íslendinga hefði vaknað á
löngum vetramóttum og vegna búsetu í nýju
landi, er ekki sennileg. Landnámsmenn
fluttu að sjálfsögðu út með sér menningar-
leg viðhorf og hefðir en stunduðu frá upp-
hafi skáldskap og sagnalist umfram aðrar
þjóðir, og hafa menn leitað á þessu skýr-
inga. Fyrir rúmri öld hélt norski fræðimað-
urinn Sophus Bugge því fram að norrænn
skáldskapur, einkum eddukvæði og drótt-
kvæði, ætti uppruna sinn að rekja til írskra
og fomenskra bókmennta og hafa fræði-
menn á þessari öld leitað svipaðra skýringa.
Barði Guðmundsson setti á fyrra hluta þess-
arar aldar fram frumlegar kenningar um
41