Málfregnir - 01.12.1999, Blaðsíða 45

þjóðir. Hér heima hefur málvemdarstefnan
verið gagnrýnd og nefnd málveirufrœði
íslenskra málfræðinga og vondri máifrœði
þeirra og öfgum kennt um ýmislegt sem
aflaga hefur farið í máli og málnotkun. Voru
málveirufrœðingarnir taldir leggja „sið-
ferðilegt og yfirskilvitlegt mat á ýmis þau
afbrigði í máli og málfari sem ekki eru
viðurkennd formlega „rétt““ (Gísli Pálsson,
Vont mál og vond málfræði. Um málveiru-
fræði, Skírnir 153. ár, 1979, bls. 175-201).
Margt í þessum ábendingum var rétt og
vakin var athygli á viðhorfum í íslensku
málverndar- og málfræðistarfi, sem menn
höfðu ekki komið auga á áður, og í sumu
málhreinsunarstarfi hefur verið gengið of
langt. Hins vegar ber þess að geta að mál-
lýskulaust rfki þar sem reynt er að spoma
gegn stéttamállýskum er líklegra til þess að
geta þróað með sér lýðræði og jafnrétti en
ríki þar sem miklar andstæður eru í máli.
Einnig hefur það margsvíslegt gildi að mál
breytist hægt og samhengi í máli haldist.
Hlutverk skóla, bæði leikskóla, grunn-
skóla og framhaldsskóla, hefur breyst í
grundvallaratriðum á fáum áratugum vegna
breyttra atvinnuhátta og búseturöskunar.
Skólinn hefur á fjölmörgum sviðum tekið
við hlutverki heimilanna og komin er á eins
konar skólaskylda í framhaldsskólunum,
bæði vegna kröfu um meiri menntun og
vegna minni atvinnu fyrir ungt fólk. Skól-
amir hafa hins vegar ekki megnað að hamla
gegn málfátækt og hafa rannsóknir pró-
fessoranna dr. Höskuldar Þráinssonar og dr.
Kristjáns Ámasonar á málfari ungs fólks
leitt þetta í ljós (sbr. m.a. bls. 128-132 hjá
Höskuldi Þráinssyni og Kristjáni Ámasyni,
Um reykvísku, lslenskt mál 6, 1984).
18
Frá stofnun hefur Ríkisútvaipið gegnt
mikilsverðu hlutverki í málrækt og beitt sér
fyrir málrækt og málvemd, enda skal það
lögum samkvæmt efla íslenska tungu og
íslenska menningu. Hefur engin stofnun
haft meiri áhrif á málfar almennings en
Ríkisútvarpið. Árið 1985 samþykkti út-
varpsráð í fyrsta skipti málstefnu fyrir Ríkis-
útvarpið. Samkvæmt henni skal allt mál
Ríkisútvarpsins vera til fyrirmyndar og á
vandaðri íslensku, flutt með góðum fram-
burði (Arsskýrsla Ríkisútvarpsins 1985, bls.
100).
Áhrif fjölmiðla á mál og málnotkun og á
viðhorf fólks eru mikil og meiri en nokkru
sinni. Myndmiðlar af ýmsu tagi móta málfar
og málhegðan fólks frá blautu bamsbeini,
allt frá myndabókum fyrir böm og fullorðna
til myndbanda og sjónvarps og myndræns
tölvuefnis. Um langt skeið hafa Frakkar
kallað sjónvarpið hinn skólann, l'autre
école, og hafa reynt að hamla gegn áhrifum
alþjóðlegra sjónvarpsstöðva til þess að
vemda franska tungu, einkum fyrir engil-
saxneskum áhrifum - og hefur sumum þótt
nóg um. En áhrif fjölmiðla á máluppeldi
bama eru mikil og er talið að börn á Vestur-
löndum eyði jafnmiklum tíma fram til 15
ára aldurs fyrir framan sjónvarp og á skóla-
bekk. Kannanir benda til að óiœsi hafi
aukist í Evrópu frá því um 1950 og er sjón-
varpi og myndmiðlum kennt um enda kenn-
ingar um að sjónvarp ryðji bókum burt og
benda rannsóknir á Islandi til hins sama
(sbr. Þorbjöm Broddason, Minnkandi bók-
hneigð ungmenna, Skíma 3,1992, bls. 37-42).
Málfar nýrra, einkarekinna útvarps- og
sjónvarpsstöðva á Islandi lýtur engum mál-
farsreglum en hefur engu að síður áhrif á
mál og málnotkun. Áhrifin geta verið góð
eða slæm, allt eftir þeim áhuga, þekkingu og
skilningi sem er á íslensku máli og málrækt
af hálfu þessara fjölmiðla. Sem dæmi um
breytt málfar fjölmiðla má nefna slitróttan
framburð sem hefur breiðst ört út undan-
farið. Víða gætir brottfalls í áhersluatkvæði
þegar sagt er „fosstráðuneytið" í stað „for-
sætisráðuneytið“. Ný viðræðutækni í út-
varpi og sjónvarpi með tafsi og óhefð-
bundnu orðalagi og erlendum slettum er
heldur ekki líkleg til að aga mál manna. Þá
eru rangar beygingar, röng notkun fastra
orðatiltækja og röng merkingamotkun orða
45