Bændablaðið - 25.09.2014, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. september 2014
Utan úr heimi
Júgurbólga er mesti skaðvaldurinn
í mjólkurframleiðslunni– síðari hluti
Í nýliðnum mánuði var haldin
júgurbólguráðstefna í Gent í
Belgíu en ráðstefna þessi var
haldin á vegum alþjóðlega
júgurbólguráðsins, NMC (National
Mastitis Concil).
Hér fer síðari hluti umfjöllunar
Snorra Sigurðssonar um þessa
ráðstefnu, en fyrri hlutinn birtist í
síðasta Bændablaði.
Meðhöndla í geldstöðunni
Að hlúa vel að geldkúnum er
eitt brýnasta starf kúabænda nú
til dags og má segja að það hafi
verið inntak erindis kanadísku
fræðimannanna Marguerite Cameron
og Greg P. Keefe frá Prince Edward
Island-háskólanum. Tilgangur
geldstöðunnar er auðvitað sá að gefa
kúnum frí svo líkaminn geti aðlagað
framleiðsluaðstæðurnar að komandi
mjaltaskeiði. Það hefur löngum verið
vitað að til þess að júgurvefurinn
nái að endurnýja sig þarf kýrin um
6–8 vikna frí og er það skýringin á
hefðbundinni lengd geldstöðu. Þegar
þetta tímabil í lífi kýrinnar gengur í
garð er hún hins vegar viðkvæm fyrir
árásum baktería sem þó valda sjaldan
klínískum einkennum júgurbólgu
á geldstöðunni heldur duldum
einkennum. Því bera kýr of oft með
háa frumutölu og geta fengið klínísk
einkenni í kjölfarið.
Þessi staðreynd leiddi til þess að
upp úr 1960 var farið að ráðleggja
mikla notkun á lyfjum í geldstöðu
og voru þá yfirleitt allar kýr
meðhöndlaðar „holt og bolt“. Þetta
var auðvitað ekki góð aðferð enda oft
verið að meðhöndla kýr að óþörfu.
Í dag, rúmlega hálfri öld síðar,
dettur fáum í hug að meðhöndla kýr
með þessum hætti, en hins vegar
meðhöndla á grunni áhættumats
og greininga. Það hefur sýnt sig að
hafa afar góð áhrif og mun betri en sé
meðhöndlað á mjaltaskeiðinu sjálfu.
Skýringin felst í fjórum þáttum: 1)
notuð eru langvirkandi lyf sem hafa
>30 daga útskolunartíma, 2) vegna
þess að kýrin er ekki mjólkuð eru
lyfin ekki „fjarlægð“, 3) lyfin eru
hönnuð til þess að leysast hægt
upp en að vinna á bakteríum af
öryggi og 4) þar sem mjólk er ekki
til staðar er næring bakteríanna
í lágmarki. Reynslan sýnir að sé
júgurbólgutilfelli meðhöndlað í
geldstöðu og einnig notað spenakítti
þá eru líkurnar á því að kýrin nái
fullri heilsu >85%.
Erfðabundin mótstaða
Það má vissulega takast á við
júgurbólgutilfellin með lyfjum
en auðvitað er miklu betra að slík
tilvik komi ekki upp. Út á það gengu
erindi þeirra Lorraine M. Sordillo, frá
bandaríska háskólanum í Michigan-
ríki, og Gina M. Pighetti frá
bandaríska háskólanum í Tennessee.
Ótal þættir hafa áhrif á það hve
vel kúm tekst að forðast smit frá
bakteríum en líffræðilegar varnir
kýrinnar eru auðvitað fyrst og fremst
spenaendinn sjálfur. Talið er að nærri
öll júgurbólgutilvik megi rekja til
þess að bakteríur hafi komist upp í
gegnum spenaendann, upp spena-
ganginn og inn í júgurhol.
Til viðbótar sterkum en
sveigjanlegum spenaenda hafi
kynbótafræðingar horft til annarra
þátta svo sem mótstöðuafls kúa og
getu þeirra til þess að takast á við
sýkingar án hjálparefna. Tilfellið er
hins vegar að þessi framangreindu
atriði fara ekki endilega vel saman
við aðra þætti sem við viljum sjá
kýr bera eins og að vera lausmjólka.
Því þarf að finna heppilegt jafnvægi
milli krafna sem gera þarf til góðs
og sterks spenaenda og vel opins
spenaenda, þ.e. fyrir mjaltirnar.
Kröfurnar um hraðar mjaltir hafi
í raun rekið kynbótafræðinga til
þess hin síðari ár að horfa í auknum
mæli á getu kúa til þess að takast á
við sýkingar og losa sig við þær án
utanaðkomandi aðgerða. Rannsóknir
á slíkri getu kúa eru nú stundaðar
víða um heim og felast m.a. í því
að leita að erfðavísum sem stjórna
þeim aðgerðum sem líkaminn
setur í gang þegar bakteríur ráðast
upp í júgurvefinn en viðbrögð kúa
við sama smitefni geta verið afar
misjöfn. Þannig var t.d. nefnt dæmi
um tvær kýr sem voru vísvitandi, í
tilraunaskyni, smitaðar með Uberis
bakteríum. Önnur kláraði sig á
smitinu á átta dögum og það dró
ekkert úr mjólkurframleiðslunni en
hin veiktist verulega og nytin dróst
saman um 20% en dæmið sýnir vel
muninn á því sem kalla mætti hreysti
gripa.
Smitandi bakteríur
Það kemur væntanlega fáum á óvart,
sem á annað borð þekkja eitthvað
til júgurbólgutilfella, að Staf.
aureus er baktería sem oft finnst
í ræktunarsýnum. Þessi baktería,
ásamt Strept. agalactiae (smitandi
júgurbólga), eru venjulega kallaðar
smitandi bakteríur þar sem þær geta
borist mjög auðveldlega á milli
kúa. Í dag eru notaðar allþekktar
og þrautreyndar aðferðir til þess
að berjast gegn þessum bakteríum
eins og fram kom í erindi John R.
Middleton frá háskólanum í Missouri
í Bandaríkjunum. Þessar bakteríur
valda mjög oft duldum einkennum
júgurbólgu og geta verið ástæður
þrálátra tilfella með afar sveiflukennd
einkenni. Á þessu er þó nokkur
munur á milli búa og á milli landa
og í sumum tilfellum geta þessar
smitandi bakteríur verið aðalástæðan
fyrir svæsnum júgurbólgutilfellum.
Þekktar smitleiðir
Þó svo að aðgerðirnar sem notaðar
eru til þess að ráða niðurlögum
þessara baktería séu oft bundnar
við einstakar kýr og vinnubrögð við
mjaltir þá má aldrei horfa frá þeirri
staðreynd að þessar bakteríur hafa
einnig fundist í umhverfi kúnna svo
alltaf þarf að horfa á heildarmyndina.
Helstu smitleiðirnar sem þekktar
eru og eru jafnframt grunaðar um að
eiga stærstan þátt í því að flytja smit
á milli gripa eru sjálf mjaltatækin,
tuskurnar sem notaðar eru við þvott
kúa og svo hendur mjaltamannsins
sjálfs eða armur mjaltaþjóns. Sé sett
upp gott skipulag til þess að draga úr
líkum á því að flytja smit á milli kúa
með framangreindum aðferðum, þá
næst oftast góður árangur. Hér má
nefna atriði eins og þrif mjaltatækja
á milli kúa, skolun og sótthreinsun
tækja eftir frumuháar kýr, notkun á
hönskum við mjaltir og reglubundið
þrif og sótthreinsun mjaltaþjónaarms
og annarra hluta mjaltaþjóns sem
snertir júgur og spena.
Bólusetning gegn júgurbólgu?
Víða um heiminn hefur verið unnið
að þróun lyfja til bólusetningar gegn
júgurbólgu. Þar hefur m.a. verið
horft til Staf. aureus, E. coli og fleiri
baktería og í dag er hægt að kaupa
tvenns konar ólík bólusetningarlyf í
þessum tilgangi. Þessi lyf hafa enn
þann dag í dag ekki náð þeim árangri
að koma algjörlega í veg fyrir smit og
sýkingar en sumar rannsóknir virðast
þó benda til þess að bólusettar kýr
sýni vægari einkenni smits og nái sér
mögulega fyrr af sýkingu.
Ráðgjafarmiðstöð landbún-
aðarins (RML) og Meginfélags
búnaðarmanna í Færeyjum
(MBM), mjólkurbú þeirra
Færeyinga, stóðu nýverið
fyrir námskeiðum í nautgripa-
ræktarkerfinu Huppu.
Námskeiðin fóru fram í Þórs-
höfn í Færeyjum og í kjölfar
námskeiðanna munu færeyskir
kúabændur taka kerfið í notkun sem
sitt skýrsluhaldskerfi.
Kennsla á námskeiðunum
hefur verið í höndum Guðmundar
Jóhannessonar, ábyrgðarmanns
nautgriparæktar hjá RML, með
dyggri aðstoð Jórunar Hansen hjá
MBM.
Á síðustu mánuðum hafa
ýmsir þættir Huppukerfisins verið
aðlagaðir aðstæðum í eyjunum og
kerfið einnig þýtt yfir á færeysku.
Þessi vinna hefur verið í höndum
Stefnu á Akureyri en leidd af
Guðmundi Jóhannessyni og Jóni B.
Lorange hjá BÍ.
Elín Nolsöe Grethardsdóttir,
ráðunautur hjá RML, þýddi kerfið
að mestu ásamt Rólvi Djurhuus hjá
Búnaðarstovunni í Færeyjum.
Gott samstarf við Færeyinga
Samstarf RML og MBM vegna
aðlögunar og þýðingar Huppu hefur
verið ákaflega gott og hefur ekki
tekið nema um 5 mánuði að koma
kerfinu í notkun þrátt fyrir að vinna
hafi að mestu legið niðri í um mánuð
í sumar vegna sumarleyfa.
Í Færeyjum eru í augnablikinu 28
kúabændur en mun fækka um einn
er líður á haustið. Þar eru um 900
mjólkurkýr og heildarframleiðslan
er sjö milljónir lítra mjólkur.
Bústærðin er mjög breytileg eða
allt frá um 10 kýr upp í um 120
kýr, meðalbústærð rétt um 34 kýr.
Stærsta búið leggur inn um 1.100
þús. lítra á ári en þar eru tveir
DeLaval-mjaltaþjónar.
Guðmundur Jóhannesson segir í
umfjöllun um námskeiðin á vefsíðu
RML að Færeyingar séu ákaflega
gestrisnir og velviljaðir Íslendingum
og víða má sjá íslenskar vörur í
verslunum. Það gleðji líka íslenska
kúabændur að íslenska skyrið prýðir
hillur verslana og við hlið íslenska
skyrsins má sjá lífrænt skyr.is frá
Thise í Danmörku.
Færeyingar taka
Huppu í notkun
Leitum að eftirfarandi eignum fyrir áhugasama aðila:
• Bújörð í rekstri á Suður- eða Vesturlandi – Sauðfjárbúskapur
eða mjólkurframleiðsla
• Bújörð sem hentar fyrir uppbyggingu á ferðaþjónustu á
Suður- eða Vesturlandi – Nálægð við þjóðveg 1 mikill kostur
Allar nánari upplýsingar veitir Björgvin Guðjónsson,
búfræðingur og löggiltur fasteignasali, í síma 510-3500 / 615-
1020 eða bjorgvin@eignatorg.is
Skipholt 50b - 105 Reykjavík