Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 65

SKÍRNIR
HEIMSPEKI LEIÐINDANNA
335
losna úr fjötrum leiðindanna, þýðir það auðvitað að hann tengist
framtíðinni með einhverjum hætti. Samt fáum við ekki skilið
þessi sérkennilegu framtíðartengsl nema við höfum hugfast að
leiðindin kyrrsetja okkur í nútíðinni. Það er einmitt þetta atriði
sem greinir óþolinmæði leiðindanna frá óþolinmóðri bið. Astæð-
an fyrir því að ég bíð óþolinmóður eftir að eitthvað taki enda er
einfaldlega sú að ég er löngu „kominn“ að takmarkinu. Þegar mér
aftur á móti leiðist og finnst einhver atburður taka of langan tíma
þrái ég að vísu einnig að hann taki enda, en vegna þess að ég „sit
fastur“ í nútíðinni get ég eiginlega ekki bundist framtíðinni, held-
ur einungis ímyndað mér af veikum mætti eitthvert ókomið
augnablik. Kyrrsetningin í samtíðinni lamar mátt minn til að seil-
ast eftir framtíðinni eða lýkur upp fyrir mér í besta falli tómri
framtíð. Við getum gert okkur gleggri mynd af þessum sérkenni-
lega heftu framtíðartengslum leiðindanna með því að skoða betur
fyrirbærið sem Binswanger bendir á: Sambandið á milli framtíð-
artengslanna, sem eiga að leysa okkur undan áþjáninni, og gangs
klukkunnar. Þegar okkur leiðist erum við annars vegar upptekin
af því að reyna að ímynda okkur ókomið augnablik og hins vegar
af sífelldum gangi klukkunnar. En hér er ekki um að ræða tvo að-
skilda hluti, heldur tvær hliðar á sama hlut. Augnablikið sem á að
binda enda á leiðindin er sjálft ekkert annað en síðari punktur á
ferli klukku-tímans.
Því má með sanni segja að leiðindin einkennist af sérstöku
samhengi á milli beggja tímaskipana - þeirrar sem höfð er að við-
miði þegar við greinum á milli framtíðar, fortíðar og nútíðar og
hinnar, sem við miðum við þegar við greinum á milli atvika eftir
því hvort þau gerast fyrr eða síðar en önnur atvik eða samtímis
þeim. Leiðindi eru reynsla sem liggur á mörkum beggja tímaskip-
ana. I þeim leysist fyrrnefnda skipanin upp í þeirri síðari. Tími
lífsins verður svo þunnur, að veraldartíminn skín í gegn um hann.
Raunveruleikagildi þessara myndlíkinga rennur upp þegar skoð-
að er hvernig tímavíddirnar breytast hver fyrir sig. I leiðindunum
er framtíðin að vísu ekki horfin með öllu, en hún gerir ekkert til-
kall til okkar. Svipuðu máli gegnir um fortíðina. Þótt hennar gæti
enn að vissu marki, hefur hún glatað öllu lífi - er bókstaflega orð-
in að „dauðri“ fortíð. Skýrast má samt sjá breytinguna á nútíð-