Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 144

414
PÁLL SKÚLASON
SKlRNIR
V
í áðurnefndu hefti Skírnis eru borin fram tvö svör við þessari
spurningu. Annað er að finna í hugleiðingu Michels Foucault um
grein Kants, hitt má lesa út úr viðbrögðum Júrgens Habermas
við grein Foucaults. I inngangsgrein sinni „Samtíminn hugtek-
inn“ gerir Magnús Diðrik Baldursson ágæta grein fyrir því sem
skilur á milli Foucaults og Habermas, og verður það ekki endur-
tekið hér, heldur staldrað við hugsanlegar lausnir þessara höf-
unda á þversögn samtímamenningar.
Skjótt frá að segja kemur Michel Foucault fram sem fulltrúi
þeirra sem draga anda upplýsingarinnar í efa, en Júrgen
Habermas kemur fram sem fulltrúi og talsmaður upplýsingarinn-
ar gegn þeim sem að henni vega. I hugleiðingum sínum um grein
Kants vakir samt ekki fyrir Foucault að efast um upplýsinguna,
miklu fremur að vekja eftirtekt á mikilvægi hennar fyrir sam-
tímahugsun. Boðskapur Foucaults frá því hann birti höfuðrit sitt
Orð og hlutir10 hefur verið að hin fræðilega skynsemi væri sjálf á
valdi löngunar sem hún hvorki skildi né réði við, löngunar til að
ráða yfir veröldinni í huga sínum og orðræðum. Hin frjálsa,
gagnrýna skynsemi væri í reynd hvorki frjáls né gagnrýnin nema
að vissu marki og innan sögulegra marka sem hún sjálf reyndi að
dylja og fela, af því hún hefði einmitt enga möguleika á að ráða
þeim. Keppikefli Foucaults í mörgum og miklum verkum hefur
því verið að grafast fyrir um hið dulda og falda í verkefnum
manna og þá líka þeirra sem telja sig vinna í anda upplýsingarinn-
ar. Tortryggni Foucaults beinist ekki síst að þeim sem telja sig
geta hrundið hugsjón upplýsingarinnar í framkvæmd á öruggum,
fræðilegum grunni og í anda hugsunar sem væri hafin yfir hugs-
anlegar ásakanir um blekkingu eða oflæti.
Mér virðist Habermas hafa með réttu tekið þessa tortryggni
Foucaults til sín. Habermas hefur í ýmsum ritum fært rök fyrir
þeirri kenningu að gera eigi ráð fyrir öruggum forsendum gagn-
rýninnar hugsunar sem ekki verði sannaðar með vísun til reynslu
10 Les mots et les choses, París 1966. Enska þýðingin nefnist The Order of
Things.