Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 250

STEFÁN SNÆVARR
Hamingjan, siðferðið, lögmálið
Kristján Kristjánsson
Þroskakostir
Ritgerðir um siðferði og menntun
Rannsóknarstofnun í siðfræði
Reykjavík 1992
KRISTJÁN kristjánsson er heimspekingur á heimsmælikvarða. Því til
sannindamerkis má nefna að erlend tímarit birta greinar eftir hann í
stríðum straumum. Samt gleymir hann ekki spekiþyrstum löndum sín-
um og gaf nýverið út greinasafnið Þroskakosti. I bókinni kennir margra
grasa en þó eru siðfræði og menntamál rúmfrekust enda ber kverið und-
irheitið „Ritgerðir um siðferði og menntun“.
I þessari grein hunsa ég menntamálin en hygg þess betur að siðfræði
Kristjáns og heimspekikenningum hans öðrum. Og þar sem þessi ritsmíð
er ekki venjulegur ritdómur heldur „grein um bók“ mun ég spinna úr
þráðum sem finna má í ritinu. Eg ræði ýmsar kenningar siðfræðinnar,
hygg að meginlandsspeki og velti vöngum yfir sambandi manns og sam-
félags, máls og sálar.
Á bók Kristjáns sést glögglega að hann er ekki aðeins snjall hugsuður
heldur einnig völundur á íslenskt mál. Hann er án nokkurs vafa í fremstu
röð þeirra er stílvopn munda á ísa köldu landi. Þó er ekki örgrannt um
að garpurinn skarpi skaddi stíl sinn með tilgerð á stöku stað. Ekki bætir
úr skák að hann á það til að hrúga saman máltækjum og föstum orða-
samböndum. Til dæmis notar hann tvo málshætti í sömu málsgreininni á
síðu 164 („verkin sýna merkin“ og „viljann ber að virða þótt vanti mátt-
inn“). Málshættir eru eins og krydd, þeir bragðbæta því aðeins að notk-
un þeirra sé stillt í hóf.
Fjórir kaflar, fjögur stef
En víkjum nú að málflutningi Kristjáns. Bók hans skiptist í fjóra hluta
og nefnast þeir „Afstæði og algildi", „Hamingja og nytsemd", „Ábyrgð
og óheilindi“ og „Mál og menntun". Kristján er sýnilega hneigður til
fjórgreininga því hann segir að finna megi fjögur meginstef í ritinu. Þau
eru þroskastef, hlutlægnisstef, ábyrgðarstef og málstef (bls. 9). Hann leik-
ur tilbrigði við hlutlægnisstef er hann segir gildisdóma hlutlæga og and-
æfir hughyggju um verðmæti. Ábyrgðarstefið er sú staðhæfing Kristjáns
Skírnir, 168. ár (haust 1994)