Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 143

SKÍRNIR
SKAPANDI ENDURTEKNING
413
hinnar rökvísu hugsunar. Skynsemi, sem sker tengsl okkar við
lífið og slítur á þau tilfinningabönd sem binda okkur ákveðnu
landi, sögu og tungu, er á villigötum. I stað hennar ber að efla
innsæið og tilfinninguna fyrir hinu óræða og einstaka, því sem
rökvísin megnar ekki að höndla.
Hinir þýsku eftirkomendur Kants, þeir Fichte, Schelling og
Hegel, reyna hver með sínum hætti að sætta upplýsingaboðskap
hans hinni róttæku rómantísku hugsun sem vill tengja manns-
andann almættinu sjálfu. Þeir halda því allir fram að hin frjálsa,
gagnrýna skynsemi hvíli sjálf á náttúrulegum og sögulegum veru-
leika sem gefur henni röklegar og sögulegar forsendur til að
byggja á. Því fer samt fjarri að sátt hafi orðið á milli upplýsingar
og rómantíkur. Öðru nær: Evrópsk menning hefur lifað tvær síð-
ustu aldirnar í togstreitu upplýsingar og rómantískrar hugsunar.
Þessi togstreita getur brotist fram á marga vegu. Ein leið til að
lýsa henni almennt er að setja hana fram sem átök á milli önd-
verðra fyrirmæla. Fyrirmæli upplýsingarinnar eru ákveðin og
skýr: Okkur ber að hlýða boðum skynseminnar og endurskapa
þjóðfélagið eftir brautum rökvísi og hagræðingar í anda vísinda
og fræða sem skeyta ekki um annað en sameiginlega hagsmuni
mannkyns. Rómantíkin sendir okkur líka skýr og ákveðin fyrir-
mæli: Okkur ber að lifa í samræmi við lífsþrána sjálfa og leitast
við að styrkja eftir föngum þau tilfinningabönd sem binda okkur
náttúrunni og sögunni og gefa okkur forsendur til að takast á við
verkefni líðandi stundar.
Hvernig eigum við að hugsa og breyta eftir þessum tveimur
andstæðu boðum?9
9 Ég vek eftirtekt á því að þessi andstæðu boð upplýsingar og rómantíkur geta
hljómað á víxl sem kröfur um að viðhalda ríkjandi hefð eða að umbylta henni.
Upphaflega kom upplýsingin fram sem krafa um að hafna valdi hefðanna, en
segja má að rómantíkin feli í sér kröfu um að hafna þeirri hefð sem upplýsing-
in hefur komið á eða vill koma á. Þegar við hugsum í anda upplýsingar getum
við því ýmist verið framsækin eða íhaldssöm, og sama á við þegar við hugsum
í anda rómantíkur. Þversögnin sem gerð var að umtalsefni í upphafi þessarar
greinar lifir þannig bæði í hinni rómantísku hugsun og í hugsun upplýsingar-
tnnar.