Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 233

SKlRNIR
VALD ÁSTARINNAR
503
gaum gagnrýnendur Freuds hafa gefið þessari uppgötvun. Svo virðist
sem Freud telji að hún verði sálkönnun að liði með a.m.k. þrennum
hætti. I fyrsta lagi telur hann að hægt sé að rannsaka tilfinningalega for-
tíð sjúklingsins með því að nota viðtalsmeðferð þar sem hinn sjúki end-
urtaki tilfinningar sínar fyrr eða síðar í samskiptum við lækninn. I öðru
lagi sé hægt að sýna fram á hvernig sálgreinandinn geti haft áhrif á sjúk-
linginn og við hvað þau áhrif takmarkist. Hér skiptir höfuðmáli að
Freud telur að yfirfærðar tilfinningar séu ekki tilkomnar vegna sálgrein-
ingar, þær eigi ekki rætur að rekja til persónu sálgreinandans; hlutverk
sálgreinandans sé hins vegar að hjálpa sjúklingum að skilja slíkar tilfinn-
ingar og ná tökum á þeim (US, 102). Hann færir margvísleg rök fyrir
þessari niðurstöðu, einkum með því að sýna fram á að yfirfærðar tilfinn-
ingar byggist ekki á raunhæfu sambandi sjúklingsins við sálgreinandann.
Ef þau rök standast má fullyrða að honum hafi tekist að þagga niður þá
þrálátu gagnrýni að sálgreining sé byggð á sefjun. I stað þess að vera ógn
við sálgreiningu verði hún að leið til að skilja sálarkvilla sjúklingsins. I
þriðja lagi telur Freud að uppgötvun yfirfærðra tilfinninga sé lykillinn að
árangursríkri meðferð. Hann staðhæfir að til að ná fullum bata verði
sjúklingurinn að endurlifa í sálgreiningunni erfið tilfinningasambönd úr
eigin fortíð, ná tökum á þeim og „leiðrétta" þau. En Freud segir hvergi -
eins og gagnrýni Grunbaums gerir ráð fyrir - að sjúklingurinn geti ein-
ungis endurlifað slík sambönd í sálgreiningu: Hann bendir iðulega á
hversu algeng slík sambönd séu í hversdagslífinu og sállækningum al-
mennt. Svo virðist sem Freud hefði ekki samþykkt eina af meginforsend-
um þeirrar röksemdafærslu sem Grúnbaum eignar honum. Freud telur
að vísu að aðeins sállækning sem greiði úr þeim tilfinningaflækjum sem
eru uppistaðan í sálarkvillum muni skila varanlegum árangri. En sú
skoðun er skiljanlegri og trúverðugri en sú hrokafulla afstaða sem
Griinbaum eignar honum, að sálgreining sé nauðsynlegt skilyrði sálræns
bata.
Hér er hvorki rúm til að meta réttmæti þessara kenninga Freuds né
dæma um hvort þær nægi til að treysta undirstöður sálgreiningar. Þær
sýna á hinn bóginn að Freud gerði ítrekaðar tilraunir til að átta sig á því
hvort og þá hvernig hann hefði áhrif á hugsanagang sjúklinga sinna. All-
ar slíkar tilraunir eru hjálplegar við að túlka og leiðrétta þau gögn sem
fást með sálgreiningu. Að þessu leyti er Freud á engan hátt ólíkur öðrum
vísindamönnum sem hljóta ævinlega að þurfa að meta hvernig aðferðir
við að rannsaka viðfangsefni hafi áhrif á þau.
Freud var traustari vísindamaður en flestir gagnrýnendur hans viður-
kenna. Þær tilraunir sem gerðar hafa verið til að hafna sálgreiningu hans
með því að benda á einfaldar aðferðafræðilegar villur hafa mistekist.
Höfundur þeirra bóka sem hér eru til umfjöllunar er fjarri því að vera
kreddufastur maður sem leyfir enga gagnrýni á eigin kenningar og hug-