Morgunblaðið - 11.07.2015, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Dagana 11.-14.júlí 1995 áttisér stað
ólýsanlegur hryll-
ingur í fjallaþorpinu
Srebrenica, þegar
hersveitir Bosníu-Serba myrtu
um 8.000 Bosníu-múslíma og
fluttu um 13.000 konur nauðung-
arflutningum, á meðan friðar-
gæslulið Sameinuðu þjóðanna
stóð hjálparlaust hjá. Atburð-
irnir ollu vatnaskilum í Bosníu-
stríðinu, og sýndu fram á van-
mátt bæði Sameinuðu þjóðanna
og Evrópusambandsins til þess
að grípa inn í ógnaröldina sem þá
var í ríkjum Júgóslavíu.
Atburðirnir í Srebrenica voru
hinir verstu sinnar tegundar í
Evrópu frá lokum síðari heims-
styrjaldar, og þeir valda enn við-
bjóði og hryllingi þeirra sem
kynna sér þá. Ekki er að undra,
að þeir hafa nú þegar verið skil-
greindir sem þjóðarmorð af
tveimur alþjóðlegum dómstólum,
og bíða nú helstu leiðtogar Bosn-
íu-Serba, þeir Radko Mladic og
Radovan Karadzic, þess að al-
þjóðlegi stríðsglæpadómstóllinn
dæmi í málum þeirra. Auk þeirra
hafa tveir undirsátar þeirra nú
þegar hlotið dóm fyrir aðild sína
að verknaðinum.
En þó að liðnir séu tveir ára-
tugir frá þjóðarmorðinu hefur sá
tími ekki reynst nægur til þess að
græða þau sár sem það skildi eft-
ir sig á báða bóga. Enn er tekist á
um merkingu atburðanna, nú síð-
ast á vettvangi öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna, þar sem Bretar
lögðu fram ályktun og vildu að
ráðið myndi for-
dæma voðaverkin
sem þjóðarmorð.
Strandaði hún
þar á Rússum sem
beittu neitunarvaldi
sínu og sögðu tillöguna halla um
of á annan aðilann í Bosníu-
stríðinu. Vildu Rússar þar hvort
tveggja sýna vesturveldunum að
þeir myndu ekki láta vaða yfir sig
og jafnframt staðfesta þau
traustu vinabönd sem ríkt hafa á
milli Rússa og Serba um langa
hríð.
Það er þó ekki einungis í ör-
yggisráðinu sem minningin um
Srebrenica hefur valdið alþjóða-
samfélaginu tjóni. Friðar-
gæslulið Sameinuðu þjóðanna,
sem skipað var herliði frá Hol-
landi, reyndist vanbúið og van-
megnugt til þess að grípa inn í,
þó að þjóðarmorðið væri framið í
augsýn þess. Sagan frá Rúanda
ári fyrr endurtók sig, og leiddi til
vígorðsins „aldrei aftur“ og há-
tíðlegra loforða um að héðan í frá
yrði gripið fyrr í taumana til þess
að verja almenna borgara.
Vesturveldin hafa í krafti
minningarinnar frá Srebrenica
víða látið til sín taka í nafni þess
að vernda þurfi óbreytta borg-
ara, og Sameinuðu þjóðirnar hafa
jafnvel leyft friðargæsluliði sínu
að taka virkari þátt í átökum en
áður, með misjöfnum árangri. En
hvernig sem tekst til, þá munu
slíkar tilraunir til þess að gera
yfirbót aldrei megna að afmá að
fullu smánarblettinn á sögu Evr-
ópu sem Srebrenica stendur fyr-
ir.
Varanlegur
smánarblettur á
sögu Evrópu}
Þjóðarmorð fyrir
allra augum
Efnahags- ogframfarastofn-
unin, OECD, varaði
við því í vikunni að
tíminn til að koma í
veg fyrir varanlegt
tjón vegna atvinnu-
leysis væri að renna út. Hættan
er meðal annars sú að atvinnu-
leysið sem herjað hefur á tiltekin
lönd valdi viðvarandi ójöfnuði,
en ekkert er frekar til þess fallið
en slæmt atvinnuástand að
draga úr jöfnuði og velferð.
Atvinnuleysisvandinn er
mestur í Evrópusambandinu,
einkum í evruríkjunum, en önn-
ur ríki hafa náð mun betri tökum
á ástandinu auk þess sem það
varð aldrei jafn slæmt og innan
ESB. Atvinnuástandið í Banda-
ríkjunum er til að mynda orðið
eðlilegt eftir að atvinnuleysi
jókst mjög árið 2009. Hér á landi
fór atvinnuleysi aldrei í sömu
hæðir og innan ESB og hefur
lækkað svo mjög að nú er það á
heildina litið ekki teljandi vanda-
mál þó að vissulega séu þeir til
sem enn eiga um sárt
að binda sökum at-
vinnuleysis.
Innan ESB hefur
ástandið heldur þok-
ast í rétta átt en það
gerist mjög hægt og ástandið er
enn algerlega óviðunandi og
stórhætta á ferðum. Ástandið er
sérstaklega alvarlegt fyrir ungt
fólk, sem í sumum ríkjum býr
við um og yfir helmings atvinnu-
leysi og á evrusvæðinu er nær
fjórði hver af yngri kynslóðinni
atvinnulaus.
Þegar þessi mikli vandi blasir
við árum saman gefur augaleið
að ábending OECD um að tím-
inn sé að renna út á fullan rétt á
sér. Ríki Evrópusambandsins,
og þar með sambandið í heild
sinni, munu ekki til lengdar
halda sér í fremstu röð þjóða
heims í velferð og velmegun
verði stór hluti almennings án
atvinnu og ef heil kynslóð venst
því að atvinnuleysi sé eðlilegt
ástand.
Viðvarandi atvinnu-
leysi í Evrópusam-
bandinu getur valdið
varanlegum skaða}
Tíminn að renna út
E
nn berast fregnir af því að tölvu-
þrjótar hafi komist yfir per-
sónuupplýsingar milljóna op-
inberra starfsmanna og
almennra borgara í Bandaríkj-
unum. Stjórnvöld vilja lítið gefa upp um
hverja þau hafa grunaða, en menn hafa leitt
líkur að því að rekja megi uppruna árásanna
til Kína. Hver svo sem sökudólgurinn er, vek-
ur athygli að tölvukerfi bandarískra yfirvalda
séu svo illa varin að úr þeim sé hægt að stela
gríðarlegu magni viðkvæmra upplýsinga, á
sama tíma og bandarískar öryggisstofnanir
þróa og beita tæknilegum töfrabrögðum til að
sópa að sér hvers kyns boðum um allan heim.
Báðar staðreyndir eru áhyggjuefni.
Í Bandaríkjunum og víðar ræða menn nú
um framtíð internetsins, m.a. um svokölluð
myrkranet og dulkóðun. Sumir embættismenn vilja
banna dulkóðun; meina fólki að fela slóð sína, og þegar
eru merki um að það eitt að notfæra sér lausnir á borð
við vafrann Tor, sem veitir ákveðna en takmarkaða vörn
gegn hnýsni, veki grunsemdir yfirvalda. Það er einnig
áhyggjuefni, sérstaklega í ljósi þess að meðal notenda
Tor og áþekkra lausna eru aðgerðasinnar og blaðamenn,
sem þurfa að geta átt samskipti við aðra í fullkomnum
trúnaði. En þetta virðast sumir eiga erfitt með að skilja.
Þeir bera því við að myrkranet og dulkóðun geri barna-
níðingum og öðrum glæpamönnum kleift að stunda sinn
óþverraskap óáreittir; það eitt sé nóg til þess að svipta
almenning öllum möguleikum til friðhelgi
einkalífs.
Vopnið internet er að snúast í höndum
mannanna. Það stóð eitt sinn fyrir upplýsingu
og frelsi en sífellt fleiri upplifa það sem
njósna- og eftirlitstæki. Þrátt fyrir að sumir
fari mikinn við lyklaborðið og leyfi sér ákveð-
ið hömluleysi, fer þeim fjölgandi sem eru
meðvitaðir um að það sem við deilum á netinu
verður ekki tekið til baka og er sjaldnast
óhult bak við veggi notendanafna og lykil-
orða. Það er alltaf einhver að fylgjast með, að
safna og geyma, og í sumum tilfellum ganga
upplýsingar og efni kaupum og sölum.
Annað dæmi um það hvernig hætt er við að
fyrirheit tækninnar snúist í andhverfu sína er
notkun valdhafa á samskiptamiðlum. Stjórn-
málamenn og stofnanir nýta sér nú sam-
skiptamiðla á borð við Twitter til að vera í beinum
tengslum við almenning, sem er gott og blessað, en hug-
myndin snýst á haus þegar mönnum þykir nóg að vísa í
tíst og Facebook-færslur þegar þeir eru beðnir um að
standa fyrir máli sínu. Tjáning valdhafa á samskipta-
miðlum ætti að fela í sér persónulega viðbót í umræðuna,
en ekki verða ígildi fréttatilkynninga og lokaorð í um-
ræðunni. Það væri dapurleg niðurstaða ef samskipta-
miðlar umbreyttust í enn einn vegginn milli yfirvalda og
almennings, og ef internetið færi frá því að vera vett-
vangur frjálsrar tjáningar og skoðanaskipta, í að vera
eftirlits- og kúgunartæki. holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Internetið étur börnin sín
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ingvar Smári Birgisson
isb@mbl.is
Með aukinni hnattvæð-ingu verður með hverj-um deginum erfiðaraað framfylgja boðum og
bönnum. Eitt af þeim boðum er bann
við áfengisauglýsingum. Þrátt fyrir
bannið sjá fjölmargir Íslendingar
áfengisauglýsingar daglega, til að
mynda þegar þeir horfa á erlent
sjónvarpsefni eða vafra um netið.
Eins og fram kom í umfjöllun Morg-
unblaðsins fyrr í vikunni nýta ís-
lenskir áfengisframleiðendur sér
landamæraleysi netsins til að koma
vörum sínum á framfæri, Foreldra-
samtökum gegn áfengisauglýsingum
til mikillar óánægju. Þau vilja að
meiri orka verði sett í eftirlit, en aðr-
ir líta til Evrópu, þar sem áfeng-
islöggjöf er frjálsari.
Ólafur Stephensen, fram-
kvæmdastjóri Félags atvinnurek-
enda, er einn þeirra. Hann segir lög-
gjöfina vera meingallaða og hafa
verið það lengi. Hann telur bannið
við áfengisauglýsingum ekki fram-
kvæmanlegt, hvað þá þegar netið er
komið inn í jöfnuna.
„Við leggjum til að sænska leið-
in verði farin, það er að segja að
áfengisauglýsingar verði leyfðar, en
þá með skýrum reglum um það
hvernig markaðssetning og kynning
fer fram. Í dag gerir íslensk löggjöf
ráð fyrir að áfengisauglýsingar séu
ekki til og þarafleiðandi eru engar
reglur eða viðmið um hvernig þær
eigi að vera,“ segir Ólafur.
Félagið hefur unnið drög að
ítarlegum siðareglum um markaðs-
setningu áfengis hérlendis sem siða-
nefnd á vegum félagsins myndi sjá
um að framfylgja gagnvart framleið-
endum og innflytjendum áfengis.
Svo eitthvað sé nefnt er lagt til í
drögunum, sem kynnt hafa verið
allsherjar- og menntanefnd Alþing-
is, að í áfengisauglýsingum séu skýr
skilaboð um skynsamlega meðferð
áfengra drykkja. Áfengis-
auglýsingar verði bannaðar eftir til-
tekinn tíma, t.d. snemma um helgar.
Þá megi ekki birta slíkar auglýs-
ingar á skemmtunum þar sem að-
almarkhópur eru börn og ekki megi í
markaðsefni gefa til kynna að neysla
áfengis sé ástæða velgengni í einka-
lífi, starfi, íþróttum eða öðrum vett-
vangi. Siðanefndin yrði skipuð
þremur mönnum, þar af tveimur
ótengdum FA, og formanni félags-
ins. Ólafur nefnir fulltrúa frá blaða-
mannastéttinni og auglýsingastofum
sem dæmi um ótengda aðila. Nefnd-
in myndi hafa heimild til að sekta að-
ila sem brjóta gegn reglunum og
rynnu peningarnir til forvarnar-
mála.
Vilja sitja við sama borð
Ölgerðin segir í svari við fyrir-
spurn Morgunblaðsins um áfeng-
isauglýsingar, að löggjafinn hafi
vanrækt það að bregðast við nýju
landslagi og breyttum tímum.
„Netvæðingin og samfélags-
miðlar hafa umturnað þessu um-
hverfi en eftir situr sama gamla lög-
gjöfin. Það er ljóst að um allan heim
eru aðilar að fjalla um áfengi á net-
inu og samfélagsmiðlum. Þessi um-
fjöllun er aðgengileg á Íslandi eins
og annars staðar. Þarna er m.a.
fjallað um vörur sem seldar eru á Ís-
landi og meira að segja vörur sem
eru framleiddar á Íslandi. Allir
þessir aðilar starfa í alþjóðlegu
umhverfi og í góðri trú. Nauð-
synlegt er fyrir íslenska aðila,
sem hyggja til að mynda á út-
flutning á vörunum, að sitja við
sama borð og erlendir framleið-
endur, enda gerir Facebook
ekki greinarmun á ís-
lenskum og erlendum
vörum.“
Koma siðareglur í
stað boða og banna?
Morgunblaðið/Júlíus
Jafnræði Íslendingar sjá auglýsingar frá erlendum áfengisframleið-
endum bæði á netinu, sjónvarpi og blöðum. Ölgerðin vill breytingar.
Samtök iðnaðarins telja brýnt
að fram fari heildarendur-
skoðun á áfengislöggjöfinni
með tilliti til áfengisauglýsinga.
„Það er einfaldlega þannig að
íslenskir áfengisframleiðendur,
þá sérstaklega litlir aðilar á
markaðnum, standa höllum fæti
í samkeppni við erlenda fram-
leiðslu af þeirri einföldu ástæðu
að þeir mega ekki kynna vöruna
sína á meðan auglýsingaefni um
erlenda framleiðslu streymir til
landsins m.a. í gegnum vef-
miðla, erlend tímarit og sjón-
varpsefni. Núverandi löggjöf
dregur þó ekki aðeins úr mögu-
leikum íslenskra framleið-
enda til að markaðssetja
vöru sína hérlendis held-
ur jafnframt hefur áhrif
á markaðssetningu vör-
unnar á erlendri grundu,“
segja samtökin í svari við
fyrirspurn frá
Morgunblaðinu.
Dregur úr
möguleikum
ÁHRIF BANNSINS
Ólafur Stephensen