Morgunblaðið - 11.07.2015, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 2015
Því var haldið að okkur í skóla að í íslensku táknaði orðið maðurmanneskjur af báðum kynjum, karla jafnt sem konur, andstætt ná-grannamálunum þar sem sami orðstofn hefur fengið merkingunakarlmaður. „Tvífætt og tvíhent spendýr sem talar, býr til verkfæri
og vinnur með þeim … (Homo sapiens)“ segir orðabókin.
Snorri Sturluson var á sama máli, í formálanum að Eddu segir hann: „Al-
máttugur guð skapaði í upphafi himin og jörð og alla þá hluti, er þeim fylgja,
og síðast menn tvo, er ættir eru frá komnar, Adam og Evu, og fjölgaðist
þeirra kynslóð og dreifðist um allan heim.“
En eftir því sem aldirnar liðu bættist við aukamerkingin karlmaður. Ekki
veit ég hvenær en þó er ljóst að svo hefur verið komið þegar Jón Thoroddsen
sat á þarsíðustu öld og ritaði skáldsöguna Maður og kona.
Þrátt fyrir þessa auka-
merkingu orðsins maður var
þó haldið áfram að minna
fólk á upprunalegu merk-
inguna og í árdaga kvenrétt-
indabaráttu var mikið upp
úr því lagt að konur væru
vissulega menn og ættu því
að njóta allra lögfestra mannréttinda til jafns við karla. Í rökréttu framhaldi
af þessu vildu konur í ýmsum störfum síðan ekki láta kenna sig við kyn sitt
heldur hafa sama starfsheiti og starfsbræðurnir: Leikkonur urðu leikarar,
skólastýrur skólastjórar og svo framvegis. Ég veit ekki hvort kona hefur
nokkurntíma gegnt starfi hafnsögumanns hér á landi en áreiðanlega hefði
slík kona ekki sóst eftir starfsheitinu hafnsögukona og enn síður hafnsögu-
manneskja.
Nýlega var það rifjað upp að Vigdís Finnbogadóttir bauð sig fram til for-
setakjörs sem maður en ekki sem kona. Starfsheitið forseti vafðist heldur
ekki fyrir henni, að minnsta kosti er víst að ekki hefði hún fremur viljað kall-
ast forsetning svo vitnað sé til frægrar vísu eftir Egil Jónasson.
Það kom því flatt upp á marga þegar þingmenn kvennalistans á sínum
tíma vildu ekki kallast svo, en kusu fremur að heita þingkonur. Það var eins
og þróunin væri komin í hring og upphafleg barátta kvenna fyrir því að vera
viðurkenndar sem menn hefði snúist við. Ekki varð betur séð en því væri
haldið fram að orðið maður í íslensku væri hætt að merkja bæði kynin og
þýddi nú einungis karl. Útbreiðsluherferð fyrir óákveðna fornafninu kona
hlýtur að eiga sér sömu rætur.
Heyrt hef ég framsæknar konur (og réttsækna karla) amast við orðunum
mannkyn, mennska, menning og bókmenntir á þessum forsendum. En gang-
ist maður (ÓFN) inn á þetta er orðið karlmaður þar með orðið hringskýring
eða tugga, tátólógía, og orðið kvenmaður þverstæða.
Ekki er því úr vegi að rifja upp staðreyndir málsins enn einu sinni: Allar
konur eru menn en ekki eru allir menn konur af því sumir menn eru karlar.
Eða ef komið er úr hinni áttinni: Allir karlar eru menn en ekki eru allir menn
karlar af því að sumir menn eru konur.
Maður lifandi
Tungutak
Þórarinn Eldjárn
thorarinn@eldjarn.net
Mannfólk Allar kon-
ur eru menn en ekki
eru allir menn konur
af því sumir menn
eru karlar.
Áseinni áratugum hefur það komizt í tízku aðgera lítið úr þjóðerniskennd og jafnvelreynt að gera lítið úr slíkum tilfinningum ígarð eigin þjóðar, sögu hennar og fortíðar.
Sumir telja slíkar kenndir hættulegar og líkja þeim
við öfgastefnur í pólitík, nota gjarnan orðið þjóðern-
isdramb til að lýsa fyrirlitningu sinni á þjóðern-
iskennd.
Árið 1903, fyrir 112 árum, kom út lítil bók eftir
mann að nafni Jón Jónsson, sem heitir Íslenzkt þjóð-
erni en undirtitill er Alþýðufyrirlestrar. Bókin hefur
að geyma 10 fyrirlestra, sem höfundurinn hafði flutt í
Reykjavík um sögu lands og þjóðar. Höfundurinn tók
síðar upp ættarnafnið Aðils til að aðgreina sig í hópi
hinna mörgu Jóna Jónssona.
Í inngangsorðum segir Jón J. Aðils:
„Ennfremur mun eg leitast við að sýna fram á,
hvernig ættjarðarástin og þjóðernistilfinningin vakna
hjá Íslendingum með stofnun allsherjarríkis á Ís-
landi, hvernig þær þroskast og dafna við sjálfstjórn-
ina og sporna lengi vel á móti öllum tilraunum Nor-
egskonunga til að ná yfirráðum
á Íslandi, þar til flokkadrættir
og ósamlyndi, persónuleg valda-
fýsn einstakra manna og taum-
lausar ástríður bera þær að lok-
um ofurliði og knýja Íslendinga
til að ofurselja sjálfa sig og
frelsi sitt útlendu stjórnvaldi.“
Í tíunda og síðasta fyrirlestrinum segir Jón J. Að-
ils:
„En hvað er þá þessi þjóðernistilfinning, sem hefur
borið oss uppi og bjargað oss úr hættunum? Þjóðern-
istilfinningin er í raun og veru ekki annað en rækt-
arsemi – ræktarsemi við fortíð og endurminningar
þjóðarinnar. Þess vegna er hún líka kölluð öðru nafni
þjóðrækni. Þessi tilfinning er svo sterk af því að hún
er ekki einskorðuð við neina sérstaka kynslóð heldur
á sér miklu dýpri rætur. Hún er sprottin upp af og
stendur í sambandi við reynzlu og lífskjör ótal fortíð-
arkynslóða – allrar þjóðarinnar í heild sinni frá alda
öðli.“
Þegar fyrirlestrar Jóns J. Aðils, sagnfræðings, eru
lesnir á 21. öldinni birtast þau gömlu sannindi les-
andanum mjög skýrt að ekkert er nýtt undir sólinni.
Í fjórða fyrirlestri segir:
„Þegar kemur fram á 12. öldina fer þetta jafnvægi
að raskast. Auðurinn og völdin hlaðast niður hjá
nokkrum mönnum en tvístrast um leið yfirleitt og er
þetta lögmál alþekt í mannfélaginu bæði fyr og síðar
á öldum. Í staðinn fyrir jöfnuðinn sem áður var, þeg-
ar margir göfugir menn voru jafnt um auðinn og
völdin, er nú skift þannig um að allur þorri höfð-
ingjastéttarinnar má heita eignarýr og valdalítill í
samanburði við það, sem áður var, en nokkrir menn
hafa aftur rakað að sér auð fjár og komist yfir
mannaforráð víðsvegar um landið. Þessi umskifti áttu
að nokkru leyti rót sína að rekja til þess ákvæðis í
lögunum að goðorðin mátti afhenda öðrum manni ut-
an ættarinnar og láta þau ganga kaupum og sölum
eins og hverja aðra eign.“
Minnir þetta einhvern á afleiðingar lagasetningar
Alþingis 1990 undir forystu vinstri stjórnar, sem þá
sat, um frjálst framsal kvótans?!
Tilraunir Noregskonunga til að ná Íslandi undir sín
yfirráð og afleiðingar þess að það tókst eru að sjálf-
sögðu rauður þráður í þessum fyrirlestrum. Aðferð-
irnar virðast hafa verið þær sömu og nú á tímum.
Annars vegar að koma sér upp útsendurum og hins
vegar að hampa þeim og fylgismönnum þeirra sem
mest. Í þriðja fyrirlestri segir:
„Um Ólaf konung helga vita menn með fullri vissu
að hann neytti allra bragða til að ná yfirráðum á Ís-
landi og fór ekkert dult með. Hann reyndi á margan
hátt að vinna hylli Íslendinga, eftir að hann var sezt-
ur að stóli, sendi helztu mönn-
um landsins vingjafir og tók vel
við öllum höfðingjasonum og
metorðamönnum af Íslandi, sem
sóttu fund hans.“
Á okkar tímum hefur Evr-
ópusambandið rekið sérstaka
skrifstofu á Íslandi til þess að hampa „metorðamönn-
um“ og bjóða þeim í heimsóknir til Brussel.
Í fimmta fyrirlestri segir Jón. J. Aðils:
„Árið 1265 sendi Magnús konungur lagabætir nýja
lögbók til Íslands og bauð að samþykkja hana en
bókin var þannig úr garði gerð að Íslendingar þver-
neituðu að taka við henni. Magnús konungur lét þó
ekki hér við sitja. Hann breytti lögunum og bætti á
ýmsa vegu og lagði síðan fyrir alþingi á nýjan leik
nokkrum árum síðar og var nú bókinni að vísu betur
tekið en áður en þó ekki tregðulaust.“
Má finna enduróma þessara tíma 750 árum síðar í
þeim tilskipunum frá Evrópusambandinu, sem Al-
þingi ber að lögfesta skv. EES-samningnum? Og þó
ekki “tregðulaust“ miðað við gagnrýni um seinagang
á samþykktum þingsins!
Saga þjóðar okkar sýnir, að hér hefur alltaf verið
til hópur manna, sem hefur verið þeirrar skoðunar,
að Ísland væri betur komið, sem hluti af öðru ríki
eða ríkjasambandi. Stundum hefur það verið sann-
færing þeirra. Stundum hefur það varðað hagsmuni,
ýmist pólitíska eða viðskiptalega, sem þeir hafa tekið
að sér að gæta.
Lýðveldisstofnunin var ekki einu sinni óumdeild.
Sumir vildu bíða þar til Danir yrðu frjáls þjóð á ný.
Allir eru frjálsir að skoðunum sínum. En viðhorfið
til þeirra, sem telja okkur betur komna undir pils-
faldi annarra, breytist þegar ljóst verður að þeir
vinna á vegum erlends valds. Það á bæði við um þá,
sem ráku erindi heimskommúnismans á Íslandi og
líka um þá sem hafa tekið að sér hlutverk Una hins
danska á vegum Evrópusambandsins en honum var
heitið jarlstign á Íslandi að launum.
Sporgöngumenn Una hins danska
Alþýðufyrirlestrar Jóns
Jónssonar Aðils eiga erindi
við nútímann
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á meðan Ísland var á breskuvaldsvæði 1807-1941, vildu
Bretar ekki stjórna landinu beint,
nema sérstaklega stæði á. Þetta kom
í ljós í Norðurálfuófriðnum mikla
1914-1918. Strax 12. september 1914
var breskur ræðismaður kominn til
Reykjavíkur, Eric Grant Cable.
Hann fæddist 1887 og hafði verið í
bresku utanríkisþjónustunni frá
1904, í Helsinki, Hamborg og Rott-
erdam. Aðspurður kvaðst hann vera
hingað kominn, því að svo marga
starfsmenn utanríkisþjónustunnar
vantaði verkefni, eftir að stríð skall á
og þeir urðu að fara frá óvinaríkjum.
Þetta þótti yfirmönnum hans í
Lundúnum snjallt svar, en Cable var
í raun sendur hingað að ósk breska
flotans til að fylgjast með ferðum
þýskra óvinaskipa í Norðurhöfum og
hugsanlegum umsvifum Þjóðverja á
landinu.
Cable settist strax í íslenskutíma
hjá Einari H. Kvaran rithöfundi og
talaði málið reiprennandi eftir
nokkra mánuði. Hann komst fljótt
að því, að Íslendingar væru hlynntir
Bretum og samstarfsfúsir. Hann
fékk til dæmis Íslending til að laum-
ast um borð í þýskt skip og lýsa öll-
um búnaði fyrir sér. Einnig fékk
hann starfsmann loftskeytastöðv-
arinnar til að afhenda sér skeyti
milli þýska kjörræðismannsins í
Reykjavík og Þýskalands. En eftir
1915 var aðalverkefni Cables að
reyna að koma í veg fyrir, að íslensk-
ar afurðir bærust til Þýskalands um
Danmörku. Greip hann til ýmissa
ráða í því skyni, eins og Sólrún B.
Jensdóttir lýsir í fróðlegu riti um
þessi ár. Cable lét einnig reka
nokkra opinbera starfsmenn, sem
taldir voru Þjóðverjahollir. Hótaði
hann ella að stöðva kolasölu til
landsins. Cable ritskoðaði enn frem-
ur loftskeyti og millilandapóst.
Cable var vinsæll á Íslandi, þótt
hann þætti harður í horn að taka.
Hann hvarf héðan 1919 og gegndi
síðan víða störfum. Á meðan Cable
var ræðismaður í Kaupmannahöfn,
1933-1939, kom hann oft til Íslands
og endurnýjaði samband við vini og
kunningja. Eftir það varð hann ræð-
ismaður í Köln og Rotterdam um
skamma hríð, en síðast í Zürich
1942-1947. Í Sviss tók hann þátt í
leynilegum viðræðum við þýska
áhrifamenn, sem vildu binda enda á
stríðið, þótt ekkert yrði úr. Hefur
talsvert verið um það skrifað. Sá
grunur lék á, að Cable ynni fyrir
bresku leyniþjónustuna, MI6. Hann
lést 1970.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Dularfulli
ræðismaðurinn
duxiana.com
Hryggjarstykkið í góðum nætursvefni
D
U
X
®,
D
U
X
IA
N
A
®
a
n
d
P
a
sc
a
l®
a
re
re
g
is
te
re
d
tr
a
d
e
m
a
rk
s
o
w
n
e
d
b
y
D
U
X
D
e
si
g
n
A
B
2
0
12
.
Stuðningur við hrygginn er grundvallaratriði
fyrir góðum nætursvefni. DUX rúmið með sýnu
einstaka fjaðrakerfi styður hann svo sannarlega.
DUXIANA Reykjavik, Ármuli 10, 568 9950
SUMARTILBOÐ
12 -17% Afsláttur