Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.07.2015, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.7. 2015
Ferðalög og flakk
E
ftir þessum vegi, á sumar-
degi árið 1944, komu her-
mennirnir. Nú býr hér ekki
sála. Hermennirnir stöldr-
uðu aðeins við í fáar klukkustundir.
Þegar þeir fóru hafði samfélag sem
hafði verið til í þúsund ár verið
þurrkað út. Þetta er Oradour-sur-
Glane í Frakklandi. Daginn sem
hermennirnir komu var íbúunum
safnað saman. Mönnunum var fylgt
í skúra og hlöður. Konur og börn
voru leidd í þessa kirkju. Svo
heyrðu þau skothríðina þegar
mennirnir voru skotnir. Síðan voru
þau líka drepin. Fáum vikum síðar
höfðu margir af þeim sem höfðu
drepið bæjarbúana sjálfir verið
drepnir í orrustu. Bærinn Oradour
var aldrei endurbyggður. Rústir
hans eru minnisvarði. Píslarsaga
hans stendur fyrir þúsundir ann-
arra píslarsagna í Póllandi, í Rúss-
landi, í Búrma, í Kína, í heimi
styrjaldar…“
Þetta eru upphafsorð þáttaraðar-
innar The World at War. Sir Laur-
ence Olivier les innganginn á með-
an myndir af franska bænum
Oradour eru sýndar. Fyrir mörgum
árum þegar ég sá þetta fyrst vissi
ég að einhvern daginn myndi ég
fara í pílagrímsferð til Oradour-sur-
Glane.
Í skugga hernáms í fjögur ár
Þessi örlagaríki sumardagur sem
Sir Laurence talar um var 10. júní
1944. Oradour hafði verið í skugga
hernáms Þjóðverja í rúmlega fjögur
ár. Þrátt fyrir það hafði enginn
þýskur hermaður stigið þar niður
fæti allan þann tíma. Það hafði
aldrei verið nein ástæða til þess.
Oradour var friðsæll og rólegur
bær. Þar var sporvagnslína sem
tengdi bæinn við borgina Limoges.
Rúmlega 1.000 manns bjuggu í
Oradour. Íbúum hafði aðeins fjölg-
að í hernáminu þegar fólk sem
hafði þurft að yfirgefa heimili sín í
héruðunum Alsace og Lorraine
fluttist þangað eftir að Þjóðverjar
höfðu innlimað þessi svæði í Þýska-
land og sent burtu fjölskyldur sem
þeir töldu ekki þýskar. Fjölskyld-
urnar voru reknar burtu með að-
eins nokkur kíló af handfarangri.
Þennan sumardag voru fjórir
dagar liðnir frá innrás bandamanna
á strendur Normandí á D-degi. Í
Oradour eins og annars staðar í
Frakklandi voru íbúarnir vongóðir.
Þeir vonuðust til þess að hernám
Þjóðverja væri brátt á enda. Sumir
af yngri karlmönnunum í Oradour
veltu því jafnvel fyrir sér hvort til-
hlýðilegt væri vegna innrásarinnar
að aflýsa fótboltaleiknum sem átti
að halda á sunnudeginum. En
Oradour var víðs fjarri bardög-
unum í Normandí og lífið hélt
áfram eins og það hafði alltaf gert.
Þjóðverjar vissu auðvitað ekki
hvar bandamenn myndu koma herj-
um sínum á land og höfðu því
dreift hersveitum sínum um allt
Frakkland. 2. SS-skriðdreka-
herdeildin Das Reich hafði haldið
til í nálægum bæjum, Valence-
d‘Agen og Montauban. Þar hvíldust
hermennirnir og þjálfuðu nýja her-
menn til að bæta upp missi eftir
orrustur á austurvígstöðvunum. Á
D-dag hafði herdeildinni verið gefin
skipun: Verið klárir til herflutninga.
Atvik utan Oradour áttu nú eftir
að verða örlagarík. Þann 8. júní
byrjaði Das Reich ferð sína norður
til Normandí. Sama dag lenti her-
deildin í skærum við frönsku and-
spyrnuhreyfinguna. Vegatálmar,
skemmdar járnbrautarlínur og felld
tré yfir vegi áttu öll sinn þátt í að
tefja för SS-sveitarinnar. Nokkrir
SS-hermenn voru felldir. And-
spyrna var ekki talin hluti af við-
urkenndum átökum og þessar
skærur borgaralegra skæruliða
hleyptu illu blóði í SS-hermennina.
Síðan gerði andspyrnan árás á
þýska setuliðið í Tulle. Þann 9. júní
endurheimtu Þjóðverjar bæinn og
hengdu 99 menn sem þeir grunuðu
um að styðja andspyrnuhreyf-
inguna í ljósastaurum og á svölum í
bænum. Meðan á þessu stóð náði
franska andspyrnuhreyfingin að
handsama þýskan herforingja,
Sturmbannführer Helmut Kämpfe,
og taka hann af lífi.
Í kjölfar þessarar mótspyrnu
sem SS-hersveitin mætti ákváðu
foringjar í Das Reich þann 10. júní
að fara í hefndaraðgerðir gegn íbú-
um héraðsins. Bærinn Oradour
varð fyrir valinu. Um 200 SS-
hermenn undir stjórn Sturmbann-
führer Adolf Diekmann tóku stefn-
una á bæinn.
Hermennirnir komu í Oradour
um klukkan tvö síðdegis þann 10.
júní. Þeir byrjuðu á því að um-
kringja bæinn og skipuðu svo íbú-
um hans að safnast saman á mark-
aðstorginu. Öllum var skipað að
mæta með skilríki, sem var aðferð
sem þýskar hersveitir höfðu oft
notað á austurvígstöðvunum. Með
því að krefjast skilríkja gáfu þeir
íbúunum von. Þeir töldu ómögulegt
að Þjóðverjarnir ætluðu að vinna
þeim mein, hvers vegna væru þeir
þá að krefjast skilríkja? Þannig er
mannlegt eðli. Fólk heldur í vonina.
Þeir sem voru veikir eða aldnir
voru fluttir í herflutningavögnum á
markaðstorgið. Hermenn fylgdu
nemendum úr þremur barnaskólum
á torgið. Einn sjö ára drengur,
Roger Godfrin, komst undan. Fjöl-
skylda hans var ein þeirra sem
höfðu orðið að yfirgefa heimili sitt í
Lorraine og móðir hans hafði sagt
honum að ef hann sæi nokkurn
tíma þýska hermenn ætti hann að
hlaupa í skóginn við enda kirkju-
garðsins og fela sig þar. Á flótt-
anum skaut þýskur hermaður á
hann en hæfði ekki. Síðar mætti
hann öðrum hermanni sem skaut
hann ekki heldur sagði honum að
halda áfram að hlaupa. Roger var
eina barnið sem fór í skóla þennan
dag og lifði af.
Eftir að íbúum bæjarins hafði
verið safnað saman voru konur og
börn aðskilin frá karlmönnunum og
þeim fylgt í kirkju bæjarins. Menn-
irnir sem urðu eftir voru spurðir
hvort einhver vopn væru í þorpinu
og síðan fylgt í misstórum hópum í
sex nálægar hlöður og skúra. Þeim
var sagt að þar yrðu þeir í haldi á
meðan hermennirnir leituðu að
vopnum, skotfærum og bönnuðum
varningi í bænum. Fyrir framan
hvern skúr og hlöðu stilltu síðan
SS-hermennirnir upp þungum vél-
byssum.
Það var um kl. fjögur, tveimur
klukkustundum eftir að hermenn-
irnir komu í bæinn, sem drápin hóf-
ust. Þar sem vélbyssurnar höfðu
verið settar upp á jörðinni og á
stuttu færi fóru fyrstu skotin í læri
og neðri búk mannanna og særðu
þá frekar en að drepa til að byrja
með. Eftir að allir höfðu fallið niður
gengu þýsku hermennirnir á milli
hinna föllnu og skutu þá sem enn
voru lifandi. Fljótlega kveiktu þeir í
húsunum. Fimm menn úr einni
hlöðunni náðu að komast lífs af þó
Kirkjan í Oradour-sur-Glane þangað sem konur og börn voru leidd.
ORADOUR-SUR-GLANE
Leifar af lífi
AÐEINS RÚM 70 ÁR ERU SÍÐAN NASISTAR ÞURRKUÐU
ÚT ÞÚSUND ÁRA SAMFÉLAG Í ÞORPINU ORADOUR-SUR-
GLANE MEÐ ÞVÍ AÐ MYRÐA ALLA ÍBÚANA. RÚSTIR
ÞORPSINS STANDA ENN SEM MINNISVARÐI UM
HRYLLINGINN OG ÞANGAÐ SÆKJA FERÐAMENN VÍÐA
AÐ. GREINARHÖFUNDUR SEGIR FRÁ VOÐAVERKUNUM
OG UPPLIFUN SINNI AF HEIMSÓKN Í ÞORPIÐ.
Jökull Gíslason g.jokull@gmail.com
Leifar af barnavagni sem brann í kirkjunni.
Þýskalan
Sviss
Belgía
Frakkland
París
Montpellier
Bourdeaux
Toulouse
LyonOradour-sur-Glane
Oradour-sur-Glane