Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.07.2015, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.7. 2015
Bækur
D
agur segir bókina eiginlega
vera tilbúna, hann skili hand-
ritinu af sér í ágúst og sé bara
að færa til kommur og
punkta. Bókin mun hins vegar
ekki koma út fyrr en í febrúar svo hún
drukkni ekki í jólabókaflóðinu. Þannig geti
hann eignað sér svið bókmenntanna á nýju
ári. „Maður verður bara eins og krónprins ís-
lenskra bókmennta“, segir hann kíminn.
Fæstu eingöngu við ritstörf?
„Nei. Ég fæst við kennslu. Kenni íslensku
við Menntaskólann við Sund. Skrifin borga
eiginlega enga reikninga. Það er ekki nema
bókin slái rækilega í gegn, sem hún mun
áreiðanlega gera.“ Það er einhver púki í Degi
en hann verður alvarlegri í bragði þegar talið
berst að ritlaununum. „Það fá afskaplega fáir
rithöfundar undir þrítugu ritlaun. Það var,
held ég, einn núna síðast [Tyrfingur Tyrfings-
son], þar á undan enginn. Þetta er bara orðið
fjandi erfitt fyrir unga rithöfunda. Það er
samt verið að gera margt, t.d. veita Nýrækt-
arstyrki en þeir eru bara fyrir útgefendur. Að
skrifa skáldsögu er eins og að taka á loft með
flugvél. Það þarf nokkuð langa braut, skil-
urðu. Það er ekki bara hægt að skrifa í kaffi-
og klósettpásum. Það þarf að geta hlúð að
þessu ef þetta á að vera almennilegt. Ég held
að launasjóður þyrfti að eyrnamerkja ein-
hvern hluta ungum höfundum. Nú er ég ekki
bara að væla fyrir sjálfan mig. Ég hef verið
svo heppinn að fá bækur mínar útgefnar en
veit um helling af hæfileikaríkum ungum höf-
undum, með góð handrit og hugmyndir, sem
fá ekki tækifæri til að demba sér í skrifin.“
Hefur verið heppinn
Nú hefur þú unnið til verðlauna fyrir skrif
þín. Hefur það skipt sköpum?
„Ég var mjög heppinn að fá Bókmennta-
verðlaun Tómasar Guðmundssonar og Ný-
ræktarstyrk sömuleiðis. Eins hef ég verið
með útgefendur sem hafa tekið séns á bók-
unum mínum. Ég hef kannski ekki sjálfur
undan miklu að kvarta, en almennt finnst mér
að það megi taka meiri sénsa í þessum launa-
sjóði, veðja á yngri höfunda. Þeir þurfa að fá
tækifæri til þess að skrifa bækurnar sínar.“
Feit ár og mögur
Dagur talar um að kynslóðin á undan hans,
fólk fætt kringum 1975 hafi almennt komist
fyrr á ritlaun. „Þetta eru margir af okkar
bestu höfundum í dag. Það hefur skipt sköp-
um fyrir þau að geta helgað sig ritstörfum
áður en einhver önnur launavinna gleypti
þau.“
Ungir höfundar fengu sem sagt stuðning,
en ekki lengur?
„Já,“ svarar Dagur tregur og dregur seim-
inn. „Kannski er tímabært að launaseðillinn
lendi á nýrri kynslóð. Það þarf eiginlega að
fara að gerast núna. Það er margt spennandi
að gerast í grasrótinni en það er ekki hægt
að gera allt frítt eða á næturnar. Fólk þarf að
fá tíma til að vinna og til þess þarf það að fá
borgað.“
Hvað er til ráða?
„Það mætti setja fleiri höfunda á heiðurs-
laun og rýmka þannig til. Mér finnst Rithöf-
undasambandið ekki hafa staðið fyllilega með
launakjörum höfunda og því hefur mér ekki
þótt ástæða til að skrá mig í það. Það heyrist
ekki nóg í þessu sambandi, sem ætti að berj-
ast fyrir kjörum allra rithöfunda, en ekki að-
eins þeirra sem gefa út í hörðu spjaldi.“
Vinátta, ást og flótti
En aftur að bókinni. Ég spurði hvort titillinn
væri hernaðarleyndarmál?
„Það er eiginlega það eina sem er ekki
komið,“ svarar hann eilítið óviss hversu miklu
hann eigi að trúa mér fyrir. „Vinnutitillinn er:
[eitthvað um ástina og lífið], en hann mun
ekki enda framan á bókinni.“
Er mér óhætt að spyrja um hvað hún er?
„Hún fjallar um ungan mann, sirka 25 ára.
Hann kemur til Reykjavíkur, fer í nám og
finnur ástina. En hlutirnir vinda upp á sig.
Það sem hann og besti vinur hans eru að
bralla stangast á við hugmyndaheim kærustu
hans. Þetta eru tveir heimar sem takast á.
Sagan fjallar um vináttu og ást og að flýja
sjálfan sig. Í grunninn er þetta mjög einföld
ástarsaga af ungu fólki en á sama tíma smá
óður til Reykjavíkur.“
Valdamiklar persónur
Dagur segir hugmyndina að bókinni sprottna
upp úr ástandinu á Íslandi eftir hrun. Að-
spurður hvort þetta sé þá pólitískt ádeiluverk
svarar hann neitandi, en hljómar eins og
hann sé að yfirvega svarið á sama tíma og
hann sleppir orðinu. „En hún er eflaust póli-
tísk á táknrænan hátt. Þá koma við sögu
valdamiklar persónur í íslensku samfélagi.“
Þú skrifar fyrst ljóðabók, svo smásagna-
safn. Þú segir sífellt fleiri orð.
„Minn kjarni er í ljóðinu. Ég er hins vegar
opinn fyrir að vinna með öll form, er t.d. að
vinna að sjónvarpsþáttaröð með félaga mínum
Jónasi Reyni Gunnarssyni. Næsta bók sem ég
myndi gefa út yrði hins vegar ljóðabók. Ég er
kominn með bunka af ljóðum.“
Fá þá kannski kennarar nægan tíma til að
yrkja?
„Ljóðið er harður húsbóndi, en maður þarf
styttri flugbrautir þar. Það er meira eins og
þyrluflug.“
FYRSTA SKÁLDSAGAN
Ljóðið er meira eins og þyrluflug
Dagur segir sífellt erfiðara fyrir
unga rithöfunda að hasla sér völl.
Rithöfundasambandið er ekki að
standa sig að hans mati.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
DAGUR HJARTARSON VAR AÐEINS
26 ÁRA GAMALL ÞEGAR HANN
VANN BÓKMENNTAVERÐLAUN
TÓMASAR GUÐMUNDSSONAR
FYRIR LJÓÐABÓKINA ÞAR SEM
VINDARNIR HVÍLAST. NÚ
HEFUR FORLAGIÐ TRYGGT SÉR
ÚTGÁFURÉTTINN Á FYRSTU
SKÁLDSÖGU HANS.
Kjartan Már Ómarsson kmo@mbl.is
* Að skrifa skáldsöguer eins og að taka áloft með flugvél. Það þarf
nokkuð langa braut.
Ein bók sem oft leitar á er Dauðinn í Feneyjum eftir
Thomas Mann, fyrst gefin út árið 1912; þá var Mann 37 ára
og heimsstyrjöld á næsta leiti. Bókin snýst um andrúmsloft
dauðans, ást, þráhyggju og þann einkennilega veruleika að
eldast. Hún hefur að vonum átt erindi við
lesendur alla 20. öldina sem lifa með þeirri
kennd að þeir séu staddir í lokakafla
mannkynssögunnar. Þessi stóru efni eru
sviðsett í sögu miðaldra rithöfundar, Asc-
henbach, á leið til Feneyja á hálfgerðum
flótta undan sjálfum sér. Þar uppgötvar
hann ástina í líki pólska táningsins Tadzio
sem hann fer að elta á röndum en sem sér
líklega aldrei Aschenbach. Þannig lifir ástin
sem draumsýn því að milli þeirra skapast
aldrei ótvíræð tengsl. Inn í söguna fléttast stöðug hræðsla
Aschenbach við að veikjast og dauðinn verður æ nálægari:
hans sjálfs, Tadzios og heimsins – allir virðast í lífshættu.
Þannig freistar Mann í stuttri sögu að ná utan um flókinn
veruleika ástarinnar sem flótta undan dauðanum og leit að líf-
inu. Lífveran maður, treg að trúa á eigin tilvist, leitar lífsins
annarstaðar. Aschenbach hefur lent í kreppu með skáldskap-
inn sem er sá dauði sem listamaðurinn óttast mest, að geta
ekki lengur fangað tilvist sína í orðum og léð henni merkingu.
Hann festist í ástinni sem heldur honum föstum í Feneyjum,
svefngengli í eltingarleik sem þráir listina, ástina og æskuna
sem renna honum úr greipum. Í upphafi sögu hlær hann að
eldri manni sem hefur reynt að gera sig til með hárkollu og
kinnalit. Í sögulok er hann sjálfur orðinn hlægilegur dauða-
maður á harðahlaupum á eftir æsku og lífi. Sagan sviðsetur
rithöfundinn sem áhorfanda sem eltist við lífið eins og ást-
fanginn þráhyggjumaður, af hálfgerðri öfund, dauðhræddur
við að vera hlægilegur. En þó fagmannlega. Dauðinn vomir yf-
ir listamanninum í sífelldri leit að lífi æðra því sem hann lifir.
Þannig verða list og skáldskapur tvíbent tákn um líf og dauða.
Um leið lýsir sagan vel innra lífi þess sem er orðinn næstum
fertugur þó að Mann hafi reyndar verið svo hræddur við sinn
innri Aschenbach að hann svindlar og gerir hann aðeins eldri.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
ÁRMANN JAKOBSSON