Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Page 71

Trúarhefð á Norðurlöndum í Ijósi kirkjusögunnar
og sjómanna má þvert á móti ráða að mun líklegra sé að skýringarinnar sé að
leita á sviði trúarháttanna og hér sé komið fram enn eitt dæmið um áhrif gam-
allar trúarhefðar íslendinga á nútíma aðstæður. Líklegasta skýringin á þeim
mun á sveit og þéttbýli sem hér var bent á er sú að til sveita var bænalíf eink-
um tengt húslestri og annarri hefðbundinni heimilisguðrækni. Eins var bæna-
líf sjómanna mjög tengt sameiginlegri sjóferðabæn í upphafi róðrar.45 Þegar
hinir klassísku trúarhættir leystust upp bæði til sjávar og sveita tapaði bæna-
lífið því hinni hefðbundnu umgjörð sinni og varð mjög undan að láta. Sú efl-
ing kirkjuguðrækni og ýmis konar kristilegs starfs á jöðrum eða utan þjóð-
kirkjunnar sem varð á 20. öld var hins vegar mjög bundin við þéttbýli og þá
einkum höfuðborgarsvæðið. Líklegt er því að út úr tölum um bænalíf m.t.t.
búsetu og stétta beri að lesa tvenns konar þróun, upplausn hefðbundinna trú-
arhátta til sjávar og sveita og eflingu einstaklingsbundins bænalífs í þéttbýli
á síðari árum.
Enn eitt dæmi um tengsl gamalla trúarhátta og nútíma aðstæðna kemur
fram í þeim sið að heita á kirkjur t.d. er vanda ber að höndum. í könnuninni
kom fram að tæp 29 af hundraði könnuðust við að hafa brugðið á þetta ráð
þótt fáir (4%) beittu því reglulega. Telja höfundar þetta eitt af sérkennum ís-
lensk trúarlífs. Á þá sérstöðu verður þó ekki fallist hér þótt áheitatrúin standi
e.t.v. nú á dögum eitthvað sterkar hér en í grannlöndunum. Hér skortir þó mjög
rannsóknir. Augljóst er að siður þessi ber dæmigerð einkenni trúarhátta í upp-
lausn þar sem mun fleiri af elstu svarendunum ræktu siðinn en raun var á
meðal hinna yngstu (63% á móti 9%). í því sambandi skiptir og máli að bænd-
ur eru sá hópur sem helst rækti áheitasiðinn en hefðbundnir trúarhættir halda
jafnan lengst velli þar sem samfélagsþróun er hægust.46
Hér er um sið að ræða sem auðveldlega má tengja alþjóðlegum trúarhátt-
um miðalda.47 Athyglisvert er þó að hvergi er vikið að slíkum tegnslum í túlk-
unum Bjöms Björnssonar og Péturs Péturssonar á siðnum og veldur það því
að útleggingar þeirra virðast langsóttar. Tengja þeir siðinn einkum við heims-
45 Hjalti Hugason 1988: 310-314.
46 Molland 1976a: 252-253. Molland 1976b: 257. Edsman 1976: 253-256. Jakob Benedikts-
son 1976: 257. Christie 1976: 258. Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 115-120.
Þess skal getið að ýmsar áheitakirkjur eru þekktar á Norðurlöndum ekki síst við sjávar-
síðuna. Kilström. 1980: 31. Þá hefur Strandarkirkju borist áheitafé erlendis frá og eink-
um frá Norðurlöndum. Jón Hnefill Aðalsteinsson 1993: 37.
47 Ámi Óla 1964: 123-142. Hjalti Hugason 1988: 132, 328-329. Árni Bjömsson 1993: 191-
197. Hér er einkum átt við fyrirbærafræðileg tengsl við áheitatrú miðalda almennt. Saga
afmarkaðrar áheitatrúar verður í sumum tilvikum þó ekki rakin svo langt aftur. Svo er
t.d. um þá trú sem tengd er við Strandarkirkju og er þekktust hér á landi í seinni tíð Jón
Hnefill Aðalsteinsson 1993: 35-40. Magnús Guðjónsson (án árs): 56-59.
69
L