Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Qupperneq 91

íslenska Hómilíubókin og Díatessaron Tatíans
þau ekki að hliðstæðum þaðan sem leshátturinn kynni að vera upprunninn,
þ.e. öðrum en Vulgötu (eins og í viðteknum grískum texta guðspjallsins44).
(3) Loks er allt annað en ljóst hvaðan ritningatextar hómilíubókanna eru
fengnir í mörgum tilvikum enda þótt þeir kunni ýmist að vera úr latneskum
biblíuþýðingum (Vulgötu eða öðrum) eða samræmdum guðspjallatextum
(,gospel harmonies)45. í þessu dæmi er enginn rnunur á kanonísku hefðinni
og texta íslensku Hómilíubókarinnar heldur er það Vulgata sem sker sig úr!
í ljósi þeirra mælikvarða sem settir hafa verið fram á síðustu árum til
grundvöllunar texta Díaterssaron Tatíans er því hæpið að áðurnefnd prédik-
unarsöfn geymi texta Fjórstafaritsins í sinni upprunalegu mynd enda þótt
finna megi einstaka hliðstæður við leshætti í vestrænum útgáfum af texta
Díatessaron eða öðrum samrædum textum.
Jafnframt verður hinn svo kallaði vestræni texti Díatessaron Tatíans ekki
gundvallaður nema í ljósi ítarlegs samanburðar við allar þær mörgu útgáfur
sem af honum finnast annars vegar46 og í ljósi margvíslegra útgáfna á bibl-
íulegum textum á Latínu hins vegar. Robert E. MacNally, S.J. hefir rakið fer-
il Biblíunnar á miðöldum eða einkum út frá áhrifum útgáfu Vulgötu, hinnar
44 Gríski texti Mt 2.16 er samhljóma texta íslensku Hómilíubókarinnar sbr., Novum Testa-
mentum Graece, 5 (Mt 2.16).
45 Ian Kirby hefir komist að þeirri niðurstöðu að fyrir tíma siðbreytingarinnar á íslandi á
sexándu öld hafi ekki verið til heildarþýðing á Biblíunni á íslensku eða „Old Norse." Á
hinn bóginn er í ýmsum handritum frá því fyrir miðja sextándu öld að finna ýmis konar
þýddar tilvísanir og tilvitnanir til Biblíunnar beint eða óbeint, þ.e. t.d. úr ritum kirkju-
feðra. Rannsókn Kirby leiðir ennfrekar í ljós að í flestum tilvikum er um að ræða óbein-
ar þýðingar á biblíutextum eins og þær má t.d. finna í „Ævi dýrlinga, prédikunum eftir
Gregoríus, eða liturgískum texta,“ eins og Kirby tínir til, en hann telur einnig margt benda
til þess að guðspjöllin hafi snemma (um miðja tólftu öld eða fyrr) verið þýdd á íslensku
eða fornnorrænu, Bible Translation in Old Norse (Université de Lausanne: Publications
de la faculté des lettres 27; Genéve: Droz, 1986), 83-84; 94. í íslensku Hómilíubókinni
telur Kirby að hvort tveggja sé að finna beinar og óbeinar tilvitnanir í Biblíuna. Kirby
heldur því fram að við hlið Biblíunnar sé að finna a.m.k. tvær samrædmar heimidlir
(gospel haromnies) og sé Díatessaron Tatíans önnur þeirra. Notkun þeirra telur hann jafn-
framt í samræmi við notkun þeirra í Englandi, Frakklandi og Þýskalandi fyrir og á eftir
tíma íslensku Hómilíubókarinnar og hann vitnar til van Arkel-de Leeuw van Weenen og
Quispel um notkun Díatessaron Tatíans í íslensku og norsku Hómilíubókunum og bætir
síðan við: „Additionally, there are among Norse passages of gospel quotation a number
of examples, not traced to Tatian or any other Latin source [Kirby gerir grein fyrir því
að hann byggir þessa niðurstöðu einungis á texta Díatessaron í Patrologia Latina 68],
where the influence of one gospel on another appears too complex to be merely a cau-
sal addition, and where, therefore, we may suspect the use of an as yet untraced harm-
ony,“ ibid., 94-95; 102; 156 [Appendix E.7]; 157 [Appendix E.9]; tilvitnunin er á blað-
síðu 95.
46 Sbr. Peterson, „Tatian’s Diatessaron," 413-419.
89