Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 38

Jón Ma. Asgeirsson
gengur út frá, er afmáð með þeim afleiðingum að hugtakinu guð verður
ofaukið!15
Með hugmyndinni um guð sem verund leitast Tillich við að sætta þessi
ólíku sjónarmið. Þannig gerir hann tilkall til hinnar náttúrufræðilegu hug-
myndar um guð sem skapara þess sem hefir verund. Með hugmyndinni um
guð sem upphafinn kemur Tillich til móts við yfirnáttúrulegar hugmyndir
um guð sem leggja áherslu á aðgreiningu guðs frá sköpuninni. En sjálfs-
upphafningin bendir til nýrrar víddar sem er handan sjálfsins! Handan
hugmyndin um guð bendir ennfremur til reynslu af guðdóminum sem
yfirgnæfir hefðbundna (mannlega) reynslu án þess að gera út um hana.
Algleymi (ecstasy) sem ástand hugsunar á sér samsvörun í sjálfs-
upphafningu sem raunveruleikaástandi, segir Tillich að lokum.16
Spinoza og spegillinn
Nú væri freistandi að bera saman hugmyndir Tillich um guð og röklega
hugsun við hugmyndir Spinoza um hið hinsta efni og röð heimspekilegrar
röksemdafærslu en Spinoza heldur því fram að röð og samband hugmynda
(ideas) séu þau sömu og hluta (Siðfrœði II. P7)17 og ennfremur að slíka rök-
semdafærslu verði að leiða af því sem er verufræðilega fyrst, þ.e. hinu guð-
lega eðli (Siðfrœði II.P 10).18 Þannig mætti benda á ýmislegt í rökum Tillich
sem ber keim einmitt af röksemdafærlsu Spinoza, svo sem um verund
(Being) guðs, enda þótt Tillich hafi að markmiði að samþætta ólíkar
skoðanir á guðdóminum. En Tillich heldur um leið áfram á braut sem tví-
mælalaust beinir honum á aðrar brautir eða mýstagógsins sem kennir um
tákn (symbols) fyrir synd og frelsun19 á meðan frelsi (frjáls vilji) mann-
eskjunnar er með öllu heft (heftur) í orsakasamhengi því sem Spinoza legg-
ur til grundvallar heiminum og röklegri hugsun.20
Það er einmitt hér sem Spinoza sker sig frá hefð heilags Tómasar frá
Aquínó (1225-1274) hvað rökfærslu varðar (sem gengur út frá skynjun
fyrirbæra heimsins í röksemdafærslum sínum fyrir tilveru guðs) eða þá sam-
tímamanns síns René Descartes (1596-1650) (sem gengur út frá hugsun
manneskjunnar í sama tilgangi). Miklu heldur sver hann sig í ætt við
15 Ibid., 6-7.
16 Ibid., 7-8.
17 Ethics (Siðfrœði) í Curley ritstj. og þýð., The Collected Works o/Spinoza, 451.
18 Cf. Copleston, History of Philosophy, 212.
19 Systematic Theology, 19-180.
20 Cf. Copleston, History of Philosophy, 213. Ólíkt Tillich, sem heldur út á braut táknrænnar
biblíutúlkunar, þá leggur Spinoza drög að krítískum vinnubrögðum eða aðferð í biblíutúlkun sbr.
neðanmálsgrein 4 hér að framan.
J
36