Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Page 52

Kristín Loftsdóttir
skoða hefðir sem sveigjanlegt og marghliða fyrirbæri sem ekki síður er tengt
breytingum en stöðugleika, þótt menn tengi „hugtakið“ oft fortíð og forn-
eskju. Ég mun í þessu samhengi sérstaklega fjalla um samkennd og hreyf-
anleika WoDaaBe en hvort tveggja má flokka sem hefðbundnar aðferðir til
að bregðast við breytanlegum aðstæðum. Umfjöllunin bendir þannig á mikil-
vægi þess að skoða hvernig samfélög nýta sér og bregðast við margs konar
hnattvæðingarferlum á skapandi hátt þrátt fyrir að sömu ferli hafi í sumum
tilfellum aukið jaðarstöðu þeirra.
Umijöllunin hefst á stuttu yfirliti yfir nokkur lykilhugtök sem eru notuð
í textanum, þá sérstaklega skrif fræðimanna síðustu áratuga um hnatt-
væðingu og nútímann. Umíjöllunin snýr svo að helstu þáttum í uppbyggingu
samfélags og lífs WoDaaBe fólksins í Níger, með það að markmiði að sýna
hvernig hefðir eru sveigjanlegar og mikilvægar til að skilja og móta nýjar
aðstæður sér í hag.
Framfarir í hnattvœddum heimi
Hugmyndin um framfarir er ein arfleifð endurreisnarinnar og upplýsingar-
innar sem hefur náð að móta og endurskapa sig í takt við nýja tíma. Þessi líf-
seiga stórsaga blómstraði í lok nítjándu og í upphafi tuttugustu aldar þegar
fræðilegar kenningar um félagslegt og líffræðilegt eðli manneskjunnar
komust á flug en þær töldu sig sýna fram á með hlutlausum vísindalegum
hætti að líffræðileg og félagsleg framþróun héldist hönd í hönd að einhverju
leyti. Slíkar kenningar gerðu ráð fyrir að tjölbreytni mannkyns færi
minnkandi vegna aukinnar þróunar og þekkingar og samfélög heimsins yrðu
því sífellt líkari samfélögum Vesturlanda, sem talin voru tróna á toppi þróun-
arskalans. Afnám annarra lífshátta var þannig samkvæmt þróunarhyggjunni
eingöngu afleiðing náttúrulegrar þróunar á framfarabraut manneskjunnar.
Þessi hugmynd birtist oft í líki forsjárhyggju og nýttist m.a. til að réttlæta ný-
lendustefnuna og síðar sem réttlæting á einsleitum þróunarverkefnum sem
mörg hver reyndu markvisst að breyta formgerð og afkomu samfélaga sem
voru skilgreind sem frumstæð. Hugmyndin um framfarir sem línulegt ferli
vísar jafnframt í tengingu við annað lykilhugtak, nútímann, en það felur í sér,
eins og heimspekingurinn Foucault hefúr bent á, sýn á ákveðið rof milli
samtíma og fortíðar. Hugtakið nútími felur í sér þann skilning á samtímanum
að hann sé sérstakur á ákveðinn hátt, nýtt skeið í sögu mannkyns. Þessi
hugmynd um rof milli nútíma og fortíðar var ráðandi í kenningum félags-
fræðinga og mannfræðinga á mótum 19. og 20. aldarinnar og birtist ljóslega
í þeim andstæðum sem fræðimenn drógu upp á milli hefða og nútíma á
margvíslegan hátt. Mannfræðingurinn Eric R. Wolf bendir á í sinni þekktu
50