Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Page 66

Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Page 66
Þorsteinn Gylfason Descartes. Sagnaskáldið Milan Kundera herðir á þessu í bók sinni List skáld- sögunnar þar sem hann segir sjálfið í heimspeki Descartes eiga að vera grundvöll alls en ekki bara allrar þekkingar: Að hugsa eins og Descartes og segja að hið hugsandi sjálf sé grundvöllur alls, standa þannig einn andspænis alheiminum, það er afstaða sem Hegel þótti réttilega hetjuleg.8 Descartes segir hvergi neitt í þessa veru, og hefði áreiðanlega ekki fallizt á það ef einhver annar hefði sagt það við hann.9 Hjá honum er undirstaða vís- indanna og annarrar þekkingar hinn yfirnáttúrlegi og alfullkomni Guð. Eng- in önnur. Þessi sami Guð er líka undirstaða alls annars en þekkingarinnar. Hugleiðingar um frumspeki hafa undirtitil: þar sem færðar eru sönnur á tilveru Guðs og greinarmun sálar og líkama. í fyrstu útgáfu sagði á tilveru Guðs og ódauðleika sálarinnar. Sannanir Descartes á tilveru Guðs eru þrjár, og þær hafa verið gagnrýndar sundur og saman í 350 ár. En gagnrýnin breyt- ir engu um það að sannanirnar eru þrautfágaðar og þaulhugsaðar. Ég þykist í innganginum greina þann galla á hinni helztu þeirra að þar vanti rök fyrir því að hugmyndin um óendanleika - sem er kjarni hugmynd- arinnar um almættið - sé einhvern veginn upphaflegri en hugmyndin um end- anleika, þannig að við getuin ekki öðlazt hugmyndina um óendanleika með því einu að neita endanleikanum. Þetta efni ætla ég ekki að hugleiða núna. Ég hef ekki náð neinum tökum á því ennþá, og næ þeim kannski aldrei. En á meðan svo stendur á hlýt ég að segja að kannski sé sönnunin ógild. Gáum nú að einu. Að sanna eitthvað til eða frá um guðdóminn er ekki hið eina sem skiptir máli andspænis honum. Hitt skiptir líka máli að reyna að skilja hugmyndina um hann. Til þess þurfum við meðal annars að reyna að skilja óendanleikann eftir því sem það er á mannlegu valdi. Og til þess þarf heimspeki, og á okkar dögum líka heimsfræði og stærðfræði. Þess má nú geta að Descartes trúði þvi að óendanleikinn væri óskiljanlegur endanlegum huga.10 Kannski má orða þessa hugsun hans svo að óendanleikinn sé ólýs- anlegur á mannlegu máli. Á hinn bóginn geti hann verið skiljanlegur að því leyti að hugmyndin um hann geti verið skýr og greinileg. Það er hún ef hún blasir ljóslega við hverjum sem hugleiðir hana, og er aðgreinanleg frá öllum öðrum hugmyndum. Ég þarf ekki að vita allt um hana. Hugmyndin um þrí- 8 Nefntrit, 14. 9 Stephen Gaukroger: Descartes, Clarendon Press, Oxford 1995, 340. 10 Sbr. um framhaldið Jean-Marie Beyssade: „The Idea of God and the Proofs of his Existence“ hjá John Cottingham: The Cambrídge Companion to Descartes, Cambridge University Press, Cambridge 1992, 174-199. 64
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180

x

Ritröð Guðfræðistofnunar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ritröð Guðfræðistofnunar
https://timarit.is/publication/1152

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.