Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Qupperneq 67

Trú og heimspeki
hyrning er skýr og greinileg þó að ég viti ekki nándar nærri allt um þríhyrn-
inga.11 Hugmyndin um óendanleikann getur til að mynda verið greinileg fyr-
ir teljandi barni að því leyti að barnið viti að óendanleg tala er ekki einhver
ofboðslega há tala þar sem talnaröðin endar því að það getur bætt hærri töl-
um við hvaða slíka tölu sem vera skal.12 Þar fyrir þarf þetta barn ekki að vita
neitt af hinum fáguðu kenningum stærðfræðinga um óendanlegar stærðir.13
Nafn Guðs er á vörum hvers trúaðs manns. Það er eilífðin, til aðgreining-
ar frá tímanum, líka. Bæði Guð og eilífðin eru óendanleg. Ef við viljum
skilja hugmyndina um Guð, sögðum við, verðum við að reyna að skilja
óendanleikann. Ef við mögulega getum. Og þá ættu trú og heimspeki að réttu
lagi að fallast í faðma og heyja síðan glímuna saman.
Lítilrœði um óendanleika
Al-Ghazali segir í Rökleysum heimspekinga að sanntrúuðu fólki beri ekki að
hafna þeim kenningum heiðinna heimspekinga sem stangist ekki á við nein
sannindi trúarinnar, til dæmis kenningum þeirra um myrkva á sól og tungli.
Þessar kenningar, segir hann, styðjast við stjarnfræðileg og stærðfræðileg
rök, og ef fólk reyni að segja þeim sem kunna skil á þessum efnum að kenn-
ingarnar brjóti í bág við rétta trú, þá tortryggi þeir að sjálfsögðu trúna en
ekki röksemdirnar sem blasa við þeim. Kannski eitt og annað hefði farið
öðruvísi í samskiptum kristinnar kirkju við vísindin á fyrri tíð, til dæmis við
þá Galileo Galilei eða René Descartes eða þá við Darwin í Bandaríkjunum
á okkar dögum, ef hugmyndir Al-Ghazalis hefðu þá verið kunnar í Róma-
borg eða væru það nú í Vesturheimi.
Réttmætur ágreiningur rétttrúaðra og heimspekinga varðar allt önnur efni,
segir Al-Ghazali. Til dæmis hvort heimurinn á sér upphaf, hvort kraftaverk
geti átt sér stað, eða hvort kostur er á upprisu í holdinu. Og þessi efni rökræð-
ir hann af skerpu, því að hann var raunar ágætur heimspekingur.14 Eftir allt
saman voru heimspeki og guðfræði samofnar hjá honum þrátt fyrir uppreisn-
arandann gegn heimspekinni. Mig langar til að enda á því að líta í örskots-
stund á eitt af þessum ágreiningsefnum: það hvort heimurinn á sér upphaf.
Það er að segja hvort hann er endanlegur eða óendanlegur í tímanum.
Þegar ég var að taka saman þetta spjall á þriðjudagskvöldið heyrði ég allt
11 Sbr. Alan Gewirth: „Cleamess and Distinctness in Descartes" hjá John Cottingham: Descartes
(1998), 50.
12 Um dæmið af talningu sjá svar Descartes við Öðrum andmælum í AT VII 139. Sbr. ennfremur um
óendanleikann svar hans við andmælum Gassendis (Fimmtu svör) í AT VII 367-368.
13 Þessi efnisgrein er að mestu samhljóða annarri í innganginum að Hugleiðingum um frumspeki, 103.
14 William Charlton: Pliilosophy and Christian Belief, 6.
65