Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Síða 141

Andmœli við doktorsvörn Sigurjóns Árna Eyjólfssonar
Nietzsche sem höfundur nefnir sérstaklega til leiks „komu úr herbúðum nrót-
mælenda sannfærir mig ekki endilega um að Lúther hafi ekki sett heimspek-
inni strangari skorður en t.d. Tómas frá Akvínó. Enda er álitamál hversu
sanntrúaðir lútheranar sumir þessara ágætu heimspekinga voru í raun.
Þá má geta þess að afstaða höfundar til einstakra gerða Lúthers virðist að
sumu leyti örlítið bláeyg. í kafla um pólitískan bakgrunn siðbótarinnar 1530-
1546 getur höfundur hrakfara þeirra sem hreyfingin fór vegna tvíkvænis Fil-
ippusar af Hessen. Þar dregur hann ekki fjöður yfir það að Lúther hafi hvatt
furstann til hins ólöglega hjónabands og lagt áherslu á að það færi leynt. Er
upp komst um strákinn Tuma ráðlagði Lúther enn að hann neitaði öllum sak-
argiftum og þegði um málið. Síðar segir orðrétt: „Lúther harðneitaði að veita
upplýsingar um hjónaband Filippusar og það gerði hann vegna þagnaskyld-
unnar (sem skriftafóður - innskot HH) en ekki vegna stjórnmála eða um-
hyggju fyrir veraldlegri stjórn siðbótarinnar.“ (40) Það þarf óneitanlega
sterka trú á fagmennsku Lúthers til að skilja þögn hans í þessu efni svo ein-
hliða í ljósi sálgæslunnar og skriftanna. - Þá trú á ég a.m.k. ekki!
Sögusýn og sagnfrœðilegar túlkanir
Ég hef í máli mínu freistað þess að greina hvers konar rit bók Sigurjóns Árna
Eyjólfssonar raunverulega sé. Niðurstöðu þeirrar greiningar með smávægi-
legum viðbótum má e.t.v. draga saman með þeim hætti að hér sé um ritverk
að ræða sem fæst við sögulegt viðfangsefni sem afmarkað sé sagnfræðilega
í titli og inngangi, beiti að verulegu leyti samstæðilegri rannsóknaraðferð og
beri augljós merki mjög guðfræðilegrar „ambitionar“. Vegna viðfangsefnis-
ins og þeirrar sagnfræðilegu „markaðsfærslu“ sem beitt er í ritinu verður þó
ekki hjá því komist að gaumgæfa nokkuð þá sögusýn og þær sagnfræðilegu
túlkanir sem fram koma í ritinu.
Eðlilegt er að í riti um guðfræði Lúthers reyni ekki síst á sýn höfunda á
miðaldir Verður því sérstaklega vikið að því efni.
í neðanmálsgrein á bls 167 afmarkar höfundur tímabilið þannig:
Hugtakið miðaldir er hér notað um það skeið í sögu Vestur-Evrópu sem
hófst undir lok 6. aldar og lauk með þeirri fimmtándu. Segja má að upp-
haf tímabilsins sé miðað við fall vest-rómverka keisaradæmisins ... (nmgr.
67, 167)
Hæpið er að binda tímabilaskiptingu í sögu við einstök ártöl og ekki skal
mælt með því hér. Endalok hins rómverska keisaradæmis í Vestur-Evrópu
eru þó almennt miðuð við árið 476 og því ætti höfundur hér að segja við lok
5. en ekki 6. aldar ef hann á annað borð vill ganga út frá þessari hefðbundnu
139