Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1987, Blaðsíða 116

114
MÚLAÞING
undirstöðum þessara húsa, og það ráðið stærð kofans, og rifið burt
millivegginn. Hann man ekki hvort eða hvar voru dyr út úr þessum
tóttum, en telur að sjálfsagt muni svo hafa verið.
Mögulegt er líka að gólf þessara kofa hafi verið lægra en næstu húsa
við, ef um fleiri hús hefur verið að ræða, einkum ef þetta hefur verið
eldhús og búr, eins og þeir kofabyggjarar nefndu gjarnan þessar tóttir,
og þá hafi verið þrep ofan í þessar grýtur.
Litlir hafa kofarnir verið ef Vilhjálmur man þetta rétt, því húsið
sem þeir byggðu er sem næst 5 x 2Vi m að innanmáli. Ekki man Villi
eftir að sæist móta fyrir neinu skipulegu tóttalagi á dyngjunni, utan að
þar sást þó eins og móta fyrir einhverju mannvirki, sem hann áleit
helst að hefði verið stór rétt eða fjárborg.
Heimildir um byggð í Amardal eru engar, néma þjóðsagnir um Þorstein
Jökul bónda á Brú, sem átti að hafa flúið þangað undan pestar-plágu á 15.
öldinni og dvalið þar uns pestin var um garð gengin í byggðinnr. Sumar
sagnir segja að hann hafi farið frá Dyngju að Netseli við Ánavatn í
Jökuldalsheiði og svo þaðan í Brú6. En Netsel var í hinu forna Brúarlandi.
Pálmi Hannesson kom í Arnardal 1933. í blásnu barði við rústadyngj-
una gerði hann athuganir á þversniði jarðvegsins og teiknaði upp. Þar
voru mannvistarleifar í 18 cm þykku jarðvegslagi milli gjóskulaga .
Efra lagið er augljóslega K. (Kverkfjöll) eða V. N. (Vatnajökull, norð-
vestanverður) 14778. En hvort líparítlögin tvö fyrir neðan mannvistina
er frekar Ö. (Öræfajökull) 1362 og H. (Hekla) 1158 eða H3 og H4,
skal ekki reynt að leiða líkur að hér. Við tilraunir til tímasetningar á
aldri byggðar á Dyngju, sem fram fór 1979, voru mannvistarleifar
sýnilegar undir H. 1158 og líka fyrir ofan það.
En erfitt reyndist að fá góð jarðvegssnið til að byggja niðurstöður
á, vegna þess hversu eyðingaröflin hafa grátt leikið rústirnar og um-
hverfi þeirra. Meðal annars er barðið góða hans Pálma rokið austur á
Fjallgarða og ofan í Jökuldal.
Athygli hefur vakið fávísum alþýðumanni, hversu jarðvegsþykknun
tekur gífurlegt stökk á þessum slóðum eftir að svarta gjóskan féll um
1477, þrátt fyrir það að byggð dregst líklega verulega saman á svæðinu,
bæði af gjóskufallinu og þó sérstaklega hinum mikla manndauða á
þessari öld, og nær engri sambærilegri útbreiðslu fyrr en á 19. öld.
Þó hafði byggð á þessum slóðum, Hrafnkelsdal, Efra-Jökuldal, Brú-
ardölum, Jökuldalsheiði og Möðrudalslöndum, dregist geysilega mikið
saman löngu fyrr. Sambærilega ör jarðvegsþykknun hefst á nýjan leik
eftir að „yfir hrundi askan dimm, átján hundruð sjötíu og fimm.“