Jökull - 01.12.1992, Page 51

Mynd 5. Gautshamar á Selströnd. Þykk setlög eru við
mislægi er liggur yfir fjörðinn, og steingervingar víða
1 Því. — The farm Gautshamar, north of Steingríms-
fjörðurfjord, East coast ofthe Northwestpeninsula of
Iceland.
I fyrsta bindi ritsins Flora Fossilis Arctica fjall-
ar Heer (1868b) um plöntur frá „Nord-Grönland,
Melville-Insel, Banksland, Mackenzie, Island und
Spitzbergen“. Um ísland er rætt á bls. 25-31 og
139-155, ásamt myndasíðum nr. 24-28. Höfðu
honum þá áskotnast steingervingar sem G. G. Winkler
frá Milnchen safnaði hér á svipuðum slóðum og
Steenstrup, og tegundum hafði fjölgað í 41 (þar af
4 af gróplöntum og nokkrar óvissar) auk smávegis
skordýraleifa. Nefndireru fundarstaðirnir Brjánslæk-
ur> Hreðavatn, Langavatnsdalur, Húsavík og Gauts-
hamar (5. mynd) við Steingrímsfjörð, og Sandafell (í
Skagafjarðardölum). Heer nefnir einnig á einum stað
”Tindarfell“, ef til vill í Miðdal við Steingrímsfjörð
eða á Skarðsströnd. Brjánslæk og Gautshamar telur
hann „untermiocen“ (og á þá við það sem þýskir stein-
gervingafræðingar kölluðu „oberoligocen"; sjá Heer
1883, bls. 201; Semper 1896; Berry 1922), og Hreða-
vatn er „obermiocen". Ekki kemur í þessu riti neitt að
raði fram um þann áberandi skyldleika íslenskrar og
amerískrar steingervingaflóru sem síðar varð alkunnur
(hd. Helland 1882, bls. 78; Þorv. Thoroddsen 1889).
Hpphaflega ætlaði Heer aðeins að semja þetta eina
hindi um heimskautasvæðin, en ritið vakti mikla at-
hygli (t.d. Saporta 1868)og meiraefni barst honum því
stöðugt norðan að; af fundarstöðum má nefna Bjarn-
arey og Andey við Noreg, fleiri staði á norður- (þ.e.
vestur-) Grænlandi, Alaska, Síberíu og eyjarnar þar
í kring. Voru ritgerðir hans um það birtar á ýmsum
vettvangi uns sjö bindi voru komin, hið síðasta rétt
fyrir andlát hans. Alls voru þau um 1500 bls. auk 400
myndasíðna. Gott yfirlit um rannsóknir Heers á heim-
skautaflórunni má finna í Ward (1889, bls. 826-840).
Með samanburði við þær tertíerplöntur frá Evrópu,
sem honum voru kunnar, taldi Heer margt af þessum
steingervingum vera frá míósen, sumt eldra en tertíer,
en ekkert frá eósen tíma (Gardner 1883-86, bls. 3).
Eftir að hafa hafnað ýmsum öðrum mögulegum ástæð-
um fyrir hinu hlýja veðurfari kringum heimskautið á
míósen, staðhæfirhann að jörðin hljótiþá að hafa verið
á hlýrra svæði í geimnum en nú (Heer 1867, 1868a).
Ekki er því að neita, að gagnrýnisraddir heyrðust.
Hnigu þærm.a. að því að Heer greindi plöntuleifartil
rangra ættkvísla eða tilnefndi nýjar tegundir plantna
án þess að hafa nema mjög lítinn eða lélegan efni-
við (Brown 1868; Semper 1896, bls. 317). Það sem
Heer nefndi til dæmis vínvið frá Grænlandi og Islandi
reyndist fljótlega vera hlynur (sjá Gardner 1883-86,
bls. 8 og R. Florin, tilv. af Guðmundi G. Bárðarsyni
1927), en frægastir voru e.t.v. „pálmar“ tveir, sem hann
lýsti frá Grænlandi, og var annar þeirra í raun leifar
af óskyldri plöntu en hinn einhver hnúður af ólífræn-
um uppruna (tilv. af Schwarzbach 1946). Margt af
mistökum Heers kom ekki í ljós fyrr en löngu seinna
(Berry 1922, bls. 7-9; Manum 1962, bls. 69-82 og
víðar; Friedrich 1966). Þótt allt að helmingur tertíer-
plöntuleifannageti þannig hafa verið rangt greindur af
Heer, hafa menn jafnan minnst hins mikla brautryðj-
andastarfs hans með virðingu og aðdáun.
í umræðu um surtarbrandslögin íslensku eimdi all-
lengi eftir af þeirri kenningu að þama væri um reka-
við að ræða (t.d. Breon 1881), en næsta markverða
rit um þetta málefni var doktorsritgerð Þjóðverjans R
Windisch (1886), sem fjallaði m.a. um steingerðan
við frá Húsavíkurkleif og Böðvarsdal og plöntuleif-
ar frá Tröllatungu, Brjánslæk, Húsavík, og Vindfelli
í Vopnafirði. Það er til baga að engar myndir fylgja
grein hans. Windisch tekur upp nokkuð orðrétt skoð-
anir Heers um aldurinn.
Sænski jarðfræðingurinn A.G. Nathorst mun hafa
unnið að athugunum á íslenskum steingervingum úr
JÖKULL.No. 42, 1992 49