Jökull - 01.12.1992, Qupperneq 60

Mikill fjöldi aldursmælinga hefur nú verið gerður
á hinum eldri svæðum landsins. Allt eru það K-Ar
mælingar utan ein (nefnd í Dagley o.fl. 1967) sem not-
aði klofnun úrans. Nýlegar mælingar McDougall o.fl.
(1984) á Vestfjörðum benda ákveðið til þess að bergið
næst ofan á surtarbrandslögum við Súgandafjörð sé um
14 milljón ára gamalt, en stök mæling undir lögunum
gefurrúm 15milljónár. Surtarbrandslöginhafareynst
vera mörg á Vestfjörðum (10. rnynd). McDougall o.fl.
sýna fram á að surtarbrandurinn innanvert í Amarfirði
sé rúmlega 13 og steingervingalögin við Brjánslæk um
12 milljón ára. Plöntulög við Steingrímsfjörð eru um
11 milljón ára samkvæmt McDougall o.fl., en sum-
ir telja þó að 9-10 milljón ár geti verið réttari aldur.
Aðrar birtar rannsóknir benda til þess að setlög við
Hreðavatn og í Glerárdal séu um eða yfir 7 milljón
ára, Tungufell sé um 10 milljón og Gerpir sé tæpra 13
milljón ára.
M.A. Akhmetiev og samstarfsfólk hans gerðu á
árunum eftir 1973 langyfirgripsmestu rannsóknir til
þessa á stórsærri og smásærri flóru hinnaýmsu fundar-
staða plöntusteingervinga og surtarbrands hér á landi.
Birtust þær í skýrslu á rússnesku, sem Rannsókna-
ráð Ríkisins gaf síðar út á ensku í fjölriti (Akhmetiev
o.fl. 1978). Segja þau þar, að mjög lítill svipur sé í
raun með elstu plöntum Islands og t.d. Grænlands eða
Færeyja, og sé það hreinlega út í hött ("historical non-
sense“ í ensku þýðingunni) af Pflug og öðrum að hafa
talið þær sambærilegar. Hinsvegar sé íslenska flóran
áþekk ýmsum nafngreindum samfélögum af míósen
aldri frá Evrópu og Alaska, þegar tekið sé tillit til
fjarlægðamilli þessara staða og mismunandi loftslags
þeirra. Pflug virðist aldrei hafa svarað þessari gagn-
rýni og ekki haldið áfram rannsóknum sínum hérlendis
eftir 1960. Hann hefur verið prófessor við háskólann í
Giessen, og er höfundur ágæts kvers um notkun jarð-
efnafræði við steingervingarannsóknir (Pflug 1984).
Að sjálfsögðu ber að varast að líta á „aldur Is-
lands“ eins og hann er ræddur hér, sem einhverja merka
stærð í jarðsögu Atlantshafsins. Augljóst er, að með
lægri sjávarstöðu eða með minna brimrofi af útnesj-
um landsins gegnum tíðina, hefði aldur elstu berglaga
ofansjávar orðið hærri en nú er. Hafa þó sumir jarð-
vísindamenn (t.d. Vogt 1979) flaskað á þessu einfalda
atriði. Ymsum aðferðum hefur verið beitt til þess að
áætla aldur upphafs þess kýlis á jarðskorpunni sem
Island er efsti hlutinn af, og má segja að þar séum
við ennþá í svipaðri aðstöðu og jarðfræðingar voru um
aldur surtarbrandsins á fyrri hluta aldarinnar.
NIÐURSTAÐA
Heer (1859 og síðar) taldi þá tertíer-plöntustein-
gervinga, sem hann athugaði frá mörgum stöðum á
norðurslóðum, vera frá míósentíma. Eldri surtar-
brandslögin á Islandi og flest önnur allt frá Bretlandi
til Grinnell-lands, ákvað hann að væru frá neðra míó-
sen (Heer 1879), sem aðrir kölluðu óligósen. Gardner
taldi fyrst (1878) alla þessa staði myndaða á eósen,
en skipti fljótlega um skoðun varðandi Island. Upp
úr 1910 gleymdust sinnaskipti Gardners, og marg-
háttaður skyldleiki Islands í útliti og bergfræði við
basaltsvæðin í kring gerði það að verkum að eósen-
aldurinn festist meir og meir við ísland á árunum milli
heimsstyrjaldanna. Hinsvegar voru engar nánari rann-
sóknir á plöntusteingervingum íslands gerðar á þess-
um tíma.
Jóhannes Askelsson (1946) og þó enn frekar
Pflug (1956,1959) og Schwarzbach staðfestu að elstu
plöntuleifar á Islandi væru frá eósen og jafnvel eldri.
Niðurstöður Pflugs, svo og skoðanir ýmissa málsmet-
andi manna um sannleiksgildi þeirra, voru vel þekktar
þegar umræða erlendis um landrek komst að nýju á
skrið um 1963; þær voru m.a. kynntar í yfirlitsgrein-
um umjarðfræðiíslands á alþjóðlegajarðfræðiþinginu
1960. Ekki var tekið nægjanlega mark á þeim athug-
unum Manums, Meyers og annarra um þetta leyti,
sem bentu til að Pflug væri á villigötum. Ef hann
hefði komist að réttum aldri, hefði ísland líklega leik-
ið stærra hlutverk í landreksumræðunni á umbylting-
arárum jarðfræðinnar fram til 1968 að K-Ar mælingar
leiðréttu áratuga ranghugmyndir um aldur íslands.
í raun voru ísland og mikið af Alaska-flórunni frá
míósen, leirinn ofan á írska basaltinu frá ólígósen,
en á öðrum umdeildum stöðum í Norður-Bretlandi,
í Austur- og Vestur-Grænlandi, Færeyjum, Svalbarða
og Grinnell-landi (nú Ellesmere eyju) voru plöntulög
frá eósen eða eldri. Megi draga einhvem lærdóm af
þessari sögu, er það ef til vill helst sá að yfirleitt geti
verið hæpið að nota óbeinar aðferðir eða samlíkingar
til aldursákvörðunar jarðlaga.
58 JÖKULL, No. 42, 1992