Jökull - 01.12.1992, Qupperneq 67

FJALLGÖNGUR Á SNÆFELL FYRR Á TÍÐ
Helgi Hallgrímsson
FYRSTA TILRAUN TIL UPPGÖNGU
Talið er að það hafi verið Sveinn Pálsson læknir og
náttúrufræðingur, sem fyrstur manna reyndi að ganga
á Snæfellstind, 1794. Er söguleg frásögn af þeirri
fjallgöngu í Ferðabók hans, 1. útg. bls. 382.
Fylgdarmenn Sveins inn að Snæfelli voru tveir
Fljótsdælingar, þeir Guttormur Pálsson, prests á Val-
þjófsstað, Magnússonar , síðar prófastur í Vallanesi,
°g Pétur Brynjólfsson læknis á Brekku. Þeir voru þá
nngir og efnilegir menn um tvítugt. Átti Guttormur
heima á Arnheiðarstöðum, en Pétur á Brekku.
Pétur hafði fyrr um sumarið unnið það afrek af
”hnna Vatnajökulsveg" þ.e. færa reiðleið úr Fljótsdal
eða J ökuldal til Suðurlands, og fékk fyrir það verðlaun
stjórnvalda. Hann mun þá hafa verið manna kunnug-
astur þarna á öræfunum. Hins vegar var Guttormur vel
að sér í grasafræði, segir Sveinn.
Þeir félagar fóru inn Norðurdal „þangað til að ekki
yerður lengra komizt, vegna kletta og hamrafluga.“ Þá
fóru þeir upp á fjallið og komust um kvöldið inn á
Snæfellsnes og tjölduðu þar. Var þá komin sunnan átt
°g ský niður í miðjar hlíðar á Snæfelli.
Morguninn eftir var orðið strekkingshvasst (líklega
af NV?) og komið skúraveður með slyddu á Snæfelli.
Samt lögðu þeir félagar til uppgöngu á norðausturöxl
fjallsins, og komust með herkjum upp að „jökulsnjón-
um“. Síðan segir í dagbók Sveins:
„En nú komst óveðrið í algleyming. Rokið sem
var svo mikið, að það reif freðinn skara af snjónum
°g þeytti honum framan í okkur, ásamt snjógusum
°g haglhryðjum annað slagið, lagðist á eitt með bratta
fjallsins og hálkunni á jökulsnjónum, til að banna okk-
Ur uppgönguna. Loks fengum við komist upp á fyrsta
hjallann norðan í fjallinu, og fengum við síðar vitn-
eskju um, að það mundi (varlega áætlað) nema þriðj-
ungi af allri hæð fjallsins. Þegar hér var komið var
með öllu óhugsandi að komast hærra, ekki svo mjög
vegna þokunnar, er náði alveg niður til okkar, held-
ur veðurofsans, sem var svo harður, að við urðum að
grafa okkur holu til að liggja í, svo við skyldum ekki
kútveltast niður hlíðina, auk þess að hann svipti af
mér nýrri baðmullamátthúfu (því að höttunum okkar
urðum við að halda á í höndunum).“
Það verður ekki sagt, að fjallvætturinn hafi veitt
þessum fyrstu ferðalöngum neitt sérlega blíðar mót-
tökur. Það vantar bara þrumur og eldingartil að ímynd
þrumuguðsins sé fullkomnuð. Sveinn játar sig sigrað-
an, er hann ritar:
„Veðrið fór síversnandi, svo við urðum að snúa
aftur til tjaldsins, og gefa jafnframt upp alla von um að
ná takmarkinu frekar en orðið var, þar sem við höfðum
ekki nesti nema til tveggja daga. Snæfell er því fyrsta
fjallið, sem ég hef ásett mér að ganga á, en orðið frá
að hverfa.“
Þrátt fyrir þetta telur Sveinn sig „góðu bættan af
förinni og fjallgöngunni, svo langt sem hún náði.“
Hann bar með sér loftvog og mældi loftþrýsting bæði
við fjallsrætur og þangað sem þeir komust í fjallinu.
Eftir því áætlaði hann að Snæfell væri 6600 dönsk fet
eða um 2080 m og því hæsta fjall landsins „þangað
til annað sannast.“ Um eðli fjallsins og jarðsögu segir
hann:
„í lausagrjótinu, sem er mjög svipað hér og á
Heklu, eru mest megnis skorpusteinar, móberg (tuffa)
og rauðir, litlir gjallsteinar, en auk þess dálítið af
hraunkleprum... Sýnir það og sannar, ásamt hinni
keilumynduðu lögun, að Snæfell er eldfjall. En hversu
ævafornt hlýtur það ekki að vera, þar sem engin hraun
eru í grennd við það í margra mílna fjarlægð? Hljóta
þau vissulega að vera með öllu sokkin í jörð og að
nokkru leyti molnuð í sundur. Væntanlega er þetta
forna eldfjall í hópi þeirra sem hafa spúið fyrir þá
tíð, er núverandi þurrlendi reis úr sænum. Allur efsti
JÖKULL, No. 42, 1992 65