Jökull - 01.12.1992, Side 110

RANNSÓKNIR
Rannsóknir á vegum félagsins s.l. ár beindust eins og
undanfarin ár að Grímsvötnum og mælingum á jöklabreyt-
ingum.
Vorferð Jörfl.
Arleg rannsóknaferð Jörfi var farin til Grímsvatna dag-
ana 8-16. júní. Þátttakendur vom 24. Vorferðin varundirbúin
af nýskipaðri ferðanefnd í samráði við rannsóknanefnd, bíla-
nefnd og skálanefnd. Nefndin skipaði fararstjóra og bryta,
sá um að útvega farartæki til flutninga að og frá jökli og
á jökli, keypti eldsneyti og mat. Góð reynsla var af þessu
fyrirkomulagi. Fararstjóri var Helgi Bjömsson en Sólveig
Kristjánsdóttir hafði stjóm á matseld og gekk það með ein-
dæmum vel. Gissur Símonarson setti að vanda upp gufubað
við Saltarann. Félagarbflanefndarformanns fluttu fólk til og
frá jökli. Landsvirkjun lagði að vanda til snjóbíl og meið-
hýsi. Bombi félagsins reyndist vel eftir töluverðar umbætur
s.l. vetur. Arangur af rannsóknum var mikill, félagsandinn
mjög góður og veðrið ágætt.
Unnið var að eftirtöldum verkefnum:
1. Hæð vatnsborðs Grímsvatna var mæld í borholu og
vök undir Vestari Svíahnúk. Hinn 9. júní s.l. mældist
hún 1448 m y.s., hafði risið um 14 m á frá árinu áður
og var orðin hærri en nokkru sinni hefur mælst frá því
mælingar hófust árið 1953. Hlaups mátti því vænta
á hverri stundu og svo fór að úr Vötnunum hljóp um
haustið.
2. Landmælt var 10 km langt snið norðaustur úr Vötn-
unum og hæð ísstíflunnar austan við þau. Stefnt er
að því að endurmæla sniðið í vor til þess að kanna
áhrif hlaupsins á ísskrið inn að Vötnunum. Við Grím-
svatnahlaupin fellur fljótandi íshella Grímsvatna niður
um nærri 100 m og ísskrið eykst inn að þeim af svæði
sem er mun stærra en sjálf íshellan. Þetta starf var
styrkt af Vegagerð ríkisins, sem lagði til mælingamann
með nauðsynleg tæki.
3. Vetrarafkoma var mæld á miðri íshellunni og reyndist
hún 5.2 m (af snjó), sem er rúmlega í meðallagi.
4. Borað var með heitu þrýstivatni gegnum íshelluna í
þeim tilgangi að mæla hitastig í vatninu undir henni
og ná vatnssýnum til þess að kanna hvemig blanda
af jarðhitavatni og bræðsluvatni er í Vötnunum. Þær
rannsóknir tókust með ágætum og hafa nú í fyrsta
sinn fengist mælingar af hitastigi í vatni undir íshellu
Grímsvatnaog vatnssýnináðsttil efnagreininga. Efna-
greiningamar mun Anna María Agústsdóttir vinna sem
námsverkefni við háskóla í Bandaríkjunum. Hitamæl-
ingamar auka skilning okkar á ísbráðnun í Vötnunum
og nýtast við mat á því hve hratt vatn getur brætt ís-
göng þegar það rennur út úr þeim í jökulhlaupum. Af
hitastigi vatnsins ræðst hve snögg og stór hlaupin geta
orðið. A miðri íshellunni reyndist ísþykktin vera 252
m. Þeir sem unnu að boruninni dvöldu alla vikuna í
meiðhýsi niðri í Grímsvötnum.
5. Unnið var að íssjármælingum með norskri og íslenskri
íssjá. Norska íssjáin vinnur á mun hærri tíðni en hin
íslenska og með henni var unnt að rekja öskulög víða
um jökulinn. Þrjú greinileg öskulög sáust á Gríms-
vatnasvæðinu og eru tvö þeirra væntanlega frá Gríms-
vatnagosum 1934 og 1922. Með slíkum mælingum á
dýpi niður á öskulög er unnt að finna afkomu jökulsins
frá því þekkt öskulög féllu og rekja önnur öskulög að
eldstöðvum, sem þau komu úr. Mælingamar opna því
nýtt svið í jöklarannsóknum hér á landi. Með íslensku
íssjánni var sérstök áhersla lögð á að bæta við gögn-
um til þess að lýsa fjallshrygg, sem stefnir norður úr
Grímsvötnum og myndaðist við eldgos undirjöklinum
árið 1938.
6. Safnað var með skipulegum hætti grjótsýnum frá
Grímsfjalli, Þórðarhymu, Pálsfjalli og Hamrinum.
Unnið mun úr þeim sýnum á Orkustofnun.
7. Tekin voru snjósýni til samsætumælinga við Raunvís-
indastofnun Háskólans.
Rannsóknastöðin á Grímsfjalli.
Frá árinu 1983 hefur verið rekin gagnasöfnunarstöð á
Grímsfjalli, sem knúin er af varmarafstöð. Fram á síðasta
ár var gögnum aflað með margvíslegu móti en frá því í mars
1991 hefur þeim verið safnað á skipulegan hátt og þau skráð
á tölvu á Raunvísindastofnun Háskólans þar sem þau eru
aðgengileg þeim sem vilja nýta þau. Félagið hefur borið
kostnað af efni í gagnasöfnunarstöðina og Jón Sveinsson
haft umsjón með henni. Þar er nú fylgst með jarðskjálftum
og landhalla, lofthita og loftþrýstingi, en stefnt er að því að
koma þar upp enn fjölbreyttari veðurathugunarstöð en nú er.
Grímsvatnahlaup.
Samfelldar mælingar á hæð íshellu Grímsvatna með
loftþrýstingsmælingum. í lok september og byrjun okt-
óber hlupu um 0.2 km3 vatns úr Grímsvötnum og í ann-
arri og þriðju viku nóvember varð fullgilt Grímsvatnahlaup,
1.2 km3 að rúmmáli og hámarksrennsli varð rúmlega 2000
m3/s. Rennslismælingará Skeiðarársandi voru að venju unn-
ar af Orkustofnun, en mælingar á breytingum í Grímsvötnum
vom gerðar af félögum á Raunvísindastofnun. Snemma árs
komu þeir fyrir síritandi loftvog í mastri á miðri Gríms-
108 JÖKULL, No. 42, 1992