Jökull - 01.12.1993, Qupperneq 57

<\

<v
<9
oo
£> Mynd 8. Áætluð misvísun á
íslandi 1986, reiknuð út úr
alþjóðlegum formúlum um
meðalsviðið á allri jörðinni.
Þessi mynd er mjög svip-
uð kortum í Almanaki Há-
skólans frá þessum tíma, en
þau eru byggð á niðurstöð-
um kanadískra flugmælinga
hér 1965 og síðari leiðrétt-
ingumviðþær. —Isogonics
of the magnetic declinati-
on in lceland, calculated
from the International Geo-
magnetic Reference Fieldfor
1986.
5°, og sumstaðar á landinu, til dæmis víðast í Rangár-
vallasýslu, gefa flugsegulmælingar vísbendingu um að
þau séu aðeins 2° eða svo. I segulmælingastöðinni í
Leirvogi, sem stendur á áreyrum, er misvísun rúmum
2° minni en hún ætti að vera samkvæmt flugmælingum
(7. og 8. mynd).
Helstu staðir, þar sem varúðar er þörf við notk-
un áttavita, eru i) Úfin hraun frá nútíma: segulmögn-
un bergsins í þeim er gjarna 5-10 sinnum meiri en
meðal-segulmögnun hrauna í hinum eldri jarðlag-
astafla landsins. ii) Megineldstöðvar, þar sem geta ver-
'ð mjög sterkt segulmögnuð innskot eða aðrar mynd-
anir. Staðbundnar truflanir í misvísun ná þar jafnvel
tugum gráða. Dæmi um þetta er nálægt bæjarhúsunum
í Stardal í Mosfellssveit (sbr. mynd í Leó Kristjáns-
son 1987, bls. 217), þar sem áttavitinn ruglast alveg.
Margar þeirra truflana í misvísun sem merktar eru á
sj ókort, til dæmis kringum Reykj avík (Reichs-Marine-
Amt 1908) og við Díönuboða eystra, eiga sér þessa
orsök. iii) Ymsar bólstrabergs- og móbergsmyndanir
með þursabergi eða innskotum. Við Skálafell á Hell-
isheiði eru til dæmis mjög stór segulfrávik af þessum
toga, og sama gildir grunnt á Reykjaneshryggnum.
Móbergið sjálft er þó nokkurn veginn ósegulmagnað.
iv) Klettadrangar og hvassar hæðir eða brúnir í lands-
lagi. í sumar þeirra, einkum á Suður- og Vesturlandi,
getur hafa slegið eldingum. Þeir sterku rafstraumar,
sem mynda eldingarnar, skilja eftir sig segulmögnun í
berginu sem er allt að 10-20 föld venjuleg segulmögn-
un eldri hrauna hér, á svæði sem getur verið tugir
metra á hvern veg. v) Mannvirki með miklu af jámi
eða stáli í, þar með taldar stórar vatnsleiðslur í jörðu,
og farartæki.
HELSTU NIÐURSTÖÐUR
Hérlendis stefnir hinn lárétti þáttur segulsviðsins
(að slepptum staðbundnum truflunum) á árinu 1992
um 16.5° vestan við norður á sunnanverðum Aust-
fjörðum, en þessi vestlæga misvísun vex til vest-
norðvesturs eftir landinu um 1° á hverjum 65 km og
er 23.5° á annesjum Vestfjarða. Misvísun hefur far-
ið minnkandi um 5-15’ á ári í allt að hálfa aðra öld
JÖKULL, No. 43, 1993 55