Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 74

SÍÐUJÖKULL Á FLUGFERÐ
Oddur Sigurðsson,
Orkustofnun,
Grensásvegi 9, 108 Reykjavík
í byrjun árs 1994 fréttist að mikið rask væri á
Síðujökli. Yfirborð jökulsins var orðið mjög óslétt og
sprungið. Þann 4. janúar varð gæslumaður vatnshæð-
armælis í Djúpá í Fljótshverfi var við að nokkuð hafði
vaxið í ánni og hún skyndilega orðið skolgrá. Var áð-
ur á henni lítill litur sem vant er um jökulvatn að vetri.
í fáein ár höfðu starfsmenn Raunvísindastofnunar
Háskólans fylgst með því að jökullinn herti á skriði
sínu. Var búist við að jökullinn ryddist fram í jaðarinn
fyrr en síðar, um 1 km eða svo, eins hann hafði gert
bæði 1934 og 1963-64. Eflaust hefur þetta gerst oft
áður en ekki eru til neinar sagnir af því.
Þegar flogið var yfir jökulinn til athugunar 7. janú-
ar 1994 leyndi sér ekki að lokaþáttur þessarar atburða-
rásar var hafinn (sjá forsíðumynd). í hálfhring nokk-
urn veginn samsíða fremsta jökul-jaðrinum hafði risið
mikil bylgja um 70 m há sem færðist fram u.þ.b. 20 m
á sólarhring. Ekki brotnaði jökulyfirborðið mikið við
að bylgjast svona upp, en þar sem einhver ójafna var
í undirlagi jökulsins kom fram missmíði á jökulyfir-
borðinu og sprakk þá jafnan talsvert fyrir. A mynd-
inni sést einn slíkur staður gjörla. Skammt upp af
upptökum Djúpár hafði árin á undan komið upp jök-
ulsker. Á þessu skeri braut nú jökullinn með græn-
golandi lit í sárið.
Framskriðsbylgjan virðist vera hindrun fyrir
vatnsrennsli undir jöklinum þannig að neðan hennar
kemur ekkert gruggugt vatn fram sem tengist þessu
hraða skriði jökulsins. Grugguga vatnið hefur hér
brotist út undan jaðrinum við enda bylgjunnar og nær
sér fram í Djúpá þegar þessi mynd er tekin, enda áin
orðin skolgrá í byggð 3 dögum áður. Mánuði seinna
dökknaði svo liturinn á Hverfisfljóti og enn leið annar
mánuður þar til gruggið náði sér fram í Brunná.
Tæpir 2 mánuðir liðu þar til allur jaðar jökulsins
var kominn á hreyfingu. Tæpum tveim mánuðum eft-
ir það var framskriði að mestu lokið. Jökullinn átti þá
eftir að sjatna mikið og hníga til, þótt þess gætti lít-
ið við jaðarinn, en miklar breytingar urðu á yfirborði
hans t.d. við Pálsfjall frá því síðla vetrar fram á haust.
Jöklarannsóknafélagið hefur staðið fyrir mæling-
um á sporði Síðujökuls síðan hann hljóp síðast fram
1964. Mælistaðimir eru tveir og báðir við upptök
Brunnár. Á þessum þrem áratugum sem mælingarnar
hafa staðið hopaði jökullinn annars vegar 1367 m og
1278 m hins vegar. Á þessum stöðum skreið hann nú
fram um 1160 m og 1117 m. Bendir það til þess að
jökullinn hafi ekki aukið rúmmál sitt á þessu 30 ára
tímabili og jafnvel minnkað. Jökullinn sem þarna fór
af stað með svona miklum gauragangi náði upp und-
ir hlíðar Grímsfjalls að vestan. Hann er rúmlega 500
km2 að flatarmáli.
THE RECENT SURGE OF SÍÐUJÖKULL
In early January 1994, people noticed that Síðu-
jökull, one of the outlet glaciers of SW-Vatnajökull,
had suddenly started surging. A bulge, 70 m high,
was observed to propagate at the speed of 20 m per
day downglacier (see the coverpage). When the bul-
ge reached the glacier front, Siðujökull started to
advance and moved forward by about 1160 m, in less
than 4 months. Síðujökull is known to surge with
30 years interval; previous surges being in 1934 and
1963- 1964. The glacier snout retreated 1367 m in
1964- 1993. The total area of the outlet is 500 km2.
72 JÖKULL,No.43,1993