Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2012, Síða 43

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 88. árg. 2012 39
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
skiptist kostnaður vegna meðhöndlunar sykursýki í
Bandaríkjunum og Evrópu þannig: mestur kostnaður eða
44% er vegna innlagna fólks með sykursýki á sjúkrahús,
meðhöndlun á göngudeildum tekur 22% en 19% fara í
lyf og annað sem tengist meðhöndlun sykursýkinnar og
15% af kostnaði er vegna hjúkrunar (International Diabetes
Federation (IDF), 2009). Innlagnir á sjúkrahús eru oft tilkomnar
vegna ójafnvægis í blóðsykri sem bæta má úr með góðri
sjálfsumönnun og meðferð. Talið er að fræðsla og stuðningur
við fólk með sykursýki dragi úr innlögnum á sjúkrahús (Boren
o.fl., 2009) og þar er þátttaka hjúkrunarfræðinga mikilvæg.
Gert var kerfisbundið yfirlit um árangur fræðslu með tilliti til
kostnaðar við meðferð við sykursýki. Metnar voru 26 rannsóknir
þar sem reiknaðar voru mismunandi hliðar kostnaðar við
fræðsluna. En 18 rannsóknir renndu stoðum undir að fræðsla
drægi úr kostnaði við meðferð sykursýkinnar og greiddi jafnframt
það sem fræðslan kostaði (Boren o.fl., 2009). Settar hafa verið
fram klínískar leiðbeiningar um innihald fræðslu fyrir fólk með
sykursýki. Þar kemur fram að fólk með sykursýki þarf bæði að
hafa þekkingu og líkamlega hæfni til að geta séð um meðhöndlun
sjúkdómsins. Einnig er talið að fræðslan örvi fólk með sykursýki
til að viðhalda viljakrafti sínum til að hugsa um sjúkdóminn
dag eftir dag, jafnvel árum saman (Funnell o.fl., 2011; National
Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), 2008).
Klínískar leiðbeiningar tiltaka að fræðsla beri mestan árangur
ef hún er veitt í teymi, teymið vinni allt að sama markmiði og
fræðslan sé vel skipulögð (Funnell o.fl., 2011). Í teymisvinnunni
eru hjúkrunarfræðingar mikilvægir meðferðaraðilar. Flest fólk
með sykursýki þarf ævilangan stuðning og fræðslu til að ráða við
daglega sjálfsumönnun. Innihald fræðslunnar þarf að vera byggt
á nýjustu þekkingu og fræðslan þarf að vera sett upp þannig að
hinn sykursjúki og fjölskylda hans taki virkan þátt í fræðslunni.
Einnig er mikilvægt að fræðslan sé veitt á þann hátt að hún auki
ekki aðeins þekkingu heldur hvetji til upplýstrar ákvörðunar um
að breyta hegðun og auki hæfni til sjálfsumönnunar (Funnell o.fl.,
2011; Sigurdardottir o.fl., 2009).
Þekking
Þekking á atriðum tengdum sykursýki er talin mikilvæg og í raun
forsenda þess að geta hugsað um sjúkdóminn og meðferð
hans. Gildir það bæði um sykursýki af tegund 1 (Coates,
1999) og tegund 2 (Norris o.fl., 2002). Ef fólk með sykursýki
fær fræðslu virðist þekking almennt aukast. Í slembistýrðri
tilraunarannsókn með langtímasniði (Trento o.fl., 2002) kom
í ljós að þekking á sykursýki jókst marktækt við kennslu og
áhrifin voru enn til staðar eftir 4 ár hjá meðferðarhóp (n=56)
og langtímasykurgildið hélst marktækt lægra en hjá þeim sem
fengu ekki fræðslu. Fram kom tölfræðilega marktækur munur
milli meðferðar­ og samanburðarhópa (n=56) á þekkingu.
Langtímasykurgildi samanburðarhópsins hækkaði milli ára en
þekkingin hélst óbreytt. Ekki hefur tekist að sýna fram á að
aukin þekking á sykursýkinni og meðferð hennar hafi beina
fylgni við langtímasykurgildið eða við lífsstílsbreytingar (Norris
o.fl., 2002; Sigurdardottir o.fl., 2009), en aukin þekking virðist
bæta aðlögun að lífi með sykursýki (Anderson o.fl., 2000). Talið
er að aðlögun að lífi með sykursýki tengist sjálfseflingu.
Sjálfsefling
Sjálfsefling er talin mikilvæg meðal fólks með langvinna
sjúkdóma eins og sykursýki. Með aukinni sjálfseflingu á fólk að
geta notað innri styrk sinn til að læra að kljást við sjúkdóminn
og læra að taka upplýsta ákvörðun um eigin meðferð (Anderson
og Funnell, 2000). Hlutverk heilbrigðisstarfsfólks er að veita
fræðslu og stuðning svo fólk með sykursýki hafi þekkingu,
hæfni, áhöld og lyf til að taka upplýsta ákvörðun og útfæra
hana. Í klínískum leiðbeiningum er lögð áhersla á að fræðsla
fyrir fólk með sykursýki byggist á hugmyndafræði sjálfseflingar
(Funnnell o.fl., 2011; NICE, 2008). Samantektargrein
Chen og Li (2009) staðfestir að þegar fræðslan er byggð
á hugmyndafræði sjálfseflingar lækkar langtímasykurgildið
marktækt. Það er samhljóða niðurstöðum rannsóknar
Deakin o.fl. (2006) meðal fólks með sykursýki af tegund 2
sem sýndi að þátttaka (n=149) í eflandi fræðslumeðferð jók
sjálfseflingu, bætti langtímasykurgildi og mataræði og lækkaði
líkamsþyngdarstuðul. Fram kom tölfræðilega marktækur munur
milli meðferðar­ og samanburðarhópa (n=157) á þessum
atriðum. Talið er að aukin sjálfsefling dragi úr streitu og andlegri
vanlíðan.
Streita
Mikið hefur verið skrifað um þunglyndi og streitu í sambandi
við sykursýki, og rannsóknir hafa sýnt að fólk með sykursýki
er haldið meiri streitu en fólk án sjúkdómsins (De Groot o.fl.,
2001). Einkenni þunglyndis eru framtaksleysi, og minnkuð
orka og hvatning til að fást við sjúkdóminn. Þunglyndi og
streita varir oft lengur en 6 mánuði hjá fólki með sykursýki
(Pibernik­Okanovic o.fl., 2008). Fólk með sykursýki af tegund
2, sem meðhöndlað er með insúlíni, finnur fyrir meiri streitu en
aðrir með tegund 2 (Aikens o.fl., 2009; Delahanty o.fl., 2007).
Breytur eins og lægri aldur og minni menntun og það að búa
einn tengjast meiri streitu (Polonsky o.fl., 1995; Snoek o.fl.,
2000). Konur finna fyrir meiri streitu og þunglyndi en karlmenn
(Hermanns o.fl., 2006; Snoek o.fl., 2000). Kerfisbundin yfirlit
hafa staðfest að fólk með sykursýki, sem þjáist af þunglyndi
eða streitu, er með hærra langtímasykurgildi en fólk án þessara
einkenna (Aikens o.fl., 2009; Lustman o.fl., 2000).
Tengsl líffræðilegra þátta og langtímasykurgildis
Rannsóknir á tengslum líffræðilegra þátta, svo sem aldurs,
kyns, líkamsþyngdarstuðuls og hvað sjúkdómurinn hefur
staðið lengi, við langtímasykurgildið gefa mismunandi
niðurstöður. Langtímasykurgildið er mæling í blóði sem
sýnir hve hátt hlutfall (%) af blóðrauða er bundið sykri. Þeir
einstaklingar með sykursýki af tegund 2, sem nota insúlín,
eru með hærra langtímasykurgildi, hærri líkamsþyngdarstuðul
og lengri sjúkdómssögu en aðrir einstaklingar með sykursýki
af tegund 2 (Delahanty o.fl., 2007). Hins vegar sýndi
rannsókn Nichols og félaga (2000) að þeir sem voru yngri,
með lægri líkamsþyngdarstuðul og karlmenn höfðu hærra
langtímasykurgildi. Meðal fólks með sykursýki af tegund
1 hefur komið í ljós að þeir sem búa einir hafa iðulega
hærra langtímasykurgildi (Toljamo og Hentinen, 2001)
en meiri menntun og hærri tekjur sýna fylgni við lægra
langtímasykurgildi (Zigbor o.fl., 2000).