Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2012, Blaðsíða 44

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 88. árg. 201240
Rannsóknir sýna að þekking, sjálfsefling og streita eru
samtvinnaðar meðal fólks með sykursýki og hafa áhrif á
sjálfsumönnun (Sigurdardottir, 2005) og þá um leið
langtímasykurgildið. Lítil vitneskja er til um þetta efni á Íslandi.
Tilgangur rannsóknarinnar var að greina hvað hefur áhrif á
langtímasykurgildið. Settar voru fram tvær rannsóknaspurningar:
1) Hver eru áhrif aldurs, kyns, menntunar, búsetuforms og
tegundar sykursýki á langtímasykurgildið? 2) Hver eru tengsl
sálfélagslegra þátta eða þekkingar, sjálfseflingar og streitu á
langtímasykurgildið?
AÐFERÐAFRÆÐI
Rannsóknasnið
Rannsóknasniðið var þversniðsrannsókn og byggist þessi
rannsókn á gögnum tveggja rannsókna. Í rannsókn 1 var
spurninga listum dreift á göngudeildum sykursjúkra. Rannsókn 2
var meðferðarannsókn gerð árin 2005­2007. Gögn rannsóknar
2, sem unnið er með hér, eru svör við spurningalistum áður
en meðferð var veitt, eða í fyrsta skipti sem fólkið svaraði. Sjá
Sigurdardottir o.fl. (2009) þar sem meðferð og niðurstöðum
rannsóknar er lýst.
Framkvæmd rannsókna
Í rannsókn 1 var spurningalistum dreift á fjórum göngudeildum
sykursjúkra, tveim á höfuðborgarsvæðinu og tveim á Norður­
landi. Hjúkrunarfræðingar á viðkomandi göngudeildum
afhentu hugsanlegum þátttakendum spurningalistana þegar
þeir komu í sitt reglubundna eftirlit yfir fjögurra mánaða
tímabil. Það þótti nægjanlegt þar sem fólk kemur almennt í
eftirlit á þriggja mánaða fresti. Rannsókn 1 var framkvæmd
árið 2002 meðal fólks með sykursýki af tegund 1. Rannsókn
2 var meðferðarannsókn gerð árin 2005­2007 meðal fólks
með sykursýki af tegund 2. Hér eru notuð svör fólks áður
en meðferð var veitt eða í fyrsta skipti sem fólkið svaraði
spurningunum. Fimm sérfræðilæknar völdu þátttakendur sem
uppfylltu skilyrði rannsóknarinnar.
Úrtak
Úrtak rannsóknar 1 var fólk með sykursýki af tegund 1, fætt
1940 og seinna en ekki yngra en 18 ára. Í rannsókn 2 var
úrtakið fólk með sykursýki af tegund 2, fætt 1930 og seinna
en ekki yngra en 18 ára. Einnig var miðað við að HbA1c­gildið
væri ≥7,5% og mæling ekki eldri en 6 vikna. Þungaðar konur
voru útilokaðar frá þátttöku í báðum rannsóknum.
Mælitæki
Þrír spurningalistar voru notaðir: þekkingarkvarðinn (The
Diabetes Knowledge Test (DKT)) (Fitzgerald o.fl., 1998),
eflingarkvarðinn (The Diabetes Empowerment Scale (DES))
(Anderson o.fl., 2000) og streitukvarðinn (The Problem Areas
in Diabetes Scale (PAID)) (Polonsky o.fl., 1995). Kvarðarnir
voru búnir til á nokkrum árum í samvinnu við einstaklinga
með sykursýki. Próffræðilegir eiginleikar kvarðanna hafa
verið rannsakaðir alþjóðlega bæði í þverskurðarkönnunum
og meðferðarrannsóknum (Anderson o.fl., 2000; Eigenmann
o.fl., 2009; Snoek o.fl., 2000). Sjá einnig Sigurdardottir og
Jonsdottir (2008) og Sigurdardottir og Benediktson (2008) um
þýðingar og bakþýðingar og próffræðilega eiginleika íslensku
útgáfu kvarðanna.
Þekkingarkvarðinn inniheldur 23 spurningar fyrir fólk sem notar
insúlín en 14 fyrir þá sem ekki nota insúlín. Kvarðinn metur
almenna þekkingu um sykursýki, mataræði, áhrif hreyfingar á
blóðsykur, fylgikvilla og notkun á insúlíni (Fitzgerald o.fl., 1998).
Í þessari grein er unnið með svör við 14 spurningum og 14 rétt
svör er besti árangur. Spurningar í þekkingarkvarðanum um
notkun á insúlíni eru ekki með hér þar sem þær spurningar
voru einungis notaðar í rannsókn 1. Alfa­áreiðanleikastuðull
þekkingarkvarðans var 0,62.
Sjálfseflingarkvarðinn er 28 spurningar sem skiptast í þrjá hluta.
Þeir eru a) markmiðasetningarkvarði með níu spurningum b)
andlegur kvarði, inniheldur níu spurningar; c) kvarði sem metur
hæfni til breytinga, þar eru 10 spurningar. Auk þess inniheldur
kvarðinn fjórar spurningar um áhrif sykursýkinnar á líf viðkomandi,
um aðlögun einstaklings að sjúkdómnum og hvort honum
finnist auðvelt að spyrja lækni sinn um sykursýkina. Spurningar
þessar eru kallaðar aðlögunarspurningar (Anderson o.fl., 2000).
Sjálfseflingarkvarðinn var með alfa­áreiðanleikastuðul 0,84.
Streitukvarðinn er 20 spurningar þar sem spurt er nákvæmlega
út í ákveðin atriði í tengslum við sykursýki, svo sem óþægindi
og streitu í sambandi við fæðuval, hræðslu við blóðsykurfall
og reynslu af stuðningi (Polonsky o.fl., 1995). Streitukvarðinn
greinir streitu eftir streitustigi. Hann hefur reynst notadrjúgur til
að greina sálræn vandamál hjá fólki með sykursýki (Hermanns
o.fl., 2006) og hefur einnig reynst næmur á breytingar í
meðferðarrannsóknum (Eigenmann o.fl., 2009). Alfa­áreiðan­
leikastuðull streitukvarðans var 0,94.
Í báðum rannsóknum var langtímasykurgildið mælt daginn
sem fólkið svaraði spurningalistunum. Einnig var spurt um kyn,
aldur, menntun, búsetuform eða hvort fólk byggi eitt eða með
öðrum, og hvað viðkomandi hefði verið mörg ár með sykursýki.
Siðfræði
Rannsóknirnar hlutu samþykki Vísindasiðanefndar, númer
fyrri rannsóknar er 00/091­SI og seinni rannsóknar 05­094­
S1. Persónuvernd (áður Tölvunefnd) veitti heimild fyrir báðum
rannsóknunum.
Tölfræði
Gagnasöfn beggja rannsókna voru sameinuð og búnar til
sameiginlegar breytur fyrir alla kvarða og bakgrunnsþætti.
Við greiningu gagna var notað SPSS­forritið, útgáfa 17, og
STATA, útgáfa 10. Lýsandi tölfræði var notuð til að reikna
meðaltöl og dreifingu. Hópar voru bornir saman með t­prófi
og línuleg aðhvarfsgreining var notuð. Enn fremur var notuð
tvíkosta aðhvarfsgreining (binary logistic regression). Bæði
línuleg aðhvarfsgreining og tvíkosta aðhvarfsgreining byggjast
á því að nota upplýsingar um gildi einnar eða fleiri frumbreyta
til að spá fyrir um gildi tiltekinnar fylgibreytu og búa til líkan sem
lýsir tengslunum.