Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2012, Side 48

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 88. árg. 201244
hvorki sjálfsefling né þekking fylgni við langtímasykurgildið.
Eðlilegt virðist að gera ráð fyrir að aukin þekking fari að jafnaði
saman við lægra langtímasykurgildi en þó ekki endilega á
þann hátt að áhrifin séu bein. Nærtækast er að benda á
sjálfsumönnun í því sambandi, það er að segja raunverulega
hegðun einstaklinganna fremur en vitneskju þeirra um hver
sé rétt hegðun, eins og rannsóknir hafa sýnt (Shigaki o.fl.,
2010;Toljamo og Hentinen, 2001). Hins vegar er erfitt að prófa
samvirkni milli þekkingar og annarra þátta með svör frá færri en
150 einstaklingum. Rannsókn Lamers og félaga (2011) sýndi
að fræðslumeðferð gagnaðist fólki með sykursýki af tegund 2
(n=105) sem hafði að minnsta kosti framhaldsskólapróf betur
en fólki með grunnskólapróf til að draga úr streitu. Hér var
sérhæfð skýring streitu í dreifingu á langtímasykurgildinu 0,27
en það er fremur hátt. Tengsl aukinnar streitu sem mæld er með
streitukvarðanum, og hækkaðs langtímasykurs eru staðfest
bæði á Íslandi (Fjóla Steinsdóttir o.fl., 2008; Sigurdardottir
og Benediktsson 2008), í Svíþjóð (Amsberg o.fl., 2008), í
Hollandi (Snoek o.fl., 2000) og í Bandaríkjunum (Delahanty
o.fl., 2007). Mikilvægt er að meðhöndla samtímis streitu og
örva fólk með sykursýki til að styrkja þá þætti sem bætt geta
blóðsykurstjórnun, svo sem að bæta mataræði, auka hreyfingu
og nota niðurstöður blóðsykurmælinga til að stýra mataræði
og hreyfingu (Lustman o.fl., 2005). Streita og þunglyndi eru
nátengd og Hermanns og félagar (2006) sýndu fram á að
mörg stig á streitukvarðanum gefa sterkar vísbendingar um
þunglyndi. Meðhöndlun kvíða og þunglyndis er talin mikilvæg í
umönnun fólks með sykursýki og tiltaka klínískar leiðbeiningar
sérstaklega hvernig tekið skuli á þunglyndi (NICE, 2008). Í
leiðbeiningum frá Alþjóðasykursýkissambandinu (IDF, 2006)
er lögð áhersla á að andlegt ástand fólks með sykursýki skuli
metið reglulega, en bent hefur verið á að þær leiðbeiningar
séu ekki byggðar á gagnreyndri þekkingu (Pouwer, 2009).
Í íslenskri rannsókn meðal ungs fólks (n=56) með sykursýki
af tegund 1 voru meðaltalsstig á streitukvarða 40,1 (Fjóla
Steinsdóttir o.fl., 2008) en hér var fjöldi stiga 27,2 en það er
sambærilegt við erlendar rannsóknir (Delahanty o.fl., 2007).
Hermanns o.fl. (2006) leggja til að ef stigafjöldi á streitukvarða
sé 38 eða meira þá skuli athuga hvort viðkomandi þjáist af
þunglyndi og beita viðeigandi ráðstöfunum.
Kvarðarnir, sem notaðir voru í þessum rannsóknum, voru þýddir
og prófaðir sérstaklega fyrir þær. Próffræðilegir eiginleikar
kvarðanna voru viðunandi (Sigurdardottir og Benediktsson,
2008; Sigurdardottir og Jonsdottir, 2008). Í úttekt Eigenmann
og félaga (2009) á 26 mælitækjum, sem notuð eru í rannsóknum
meðal fólks með sykursýki, kemur fram að streitukvarðinn var
einn af þrem kvörðum sem stóðst öll próffræðileg skilmerki.
Próffræðilegir eiginleikar hans hafa margsinnis reynst vel,
kvarðinn nemur breytingar á líðan ef fólk fær meðferð, hann
er stuttur og auðveldur í notkun. Um þekkingarkvarðann segja
þeir að sumar spurningar hans séu orðnar úreltar og á það
við um spurningar um insúlínmeðferð. Það er einnig skoðun
höfunda þessarar greinar því margar nýjar insúlínafleiður hafa
komið á markaðinn eftir að þekkingarkvarðinn var gerður.
Eins og fram hefur komið var spurningum um insúlín sleppt
í rannsókn númer 2. Eigenmann og félagar (2009) segja að
ekki hafi verið sýnt nægjanlega fram á að eflingarkvarðinn
nemi breytingar við fræðslumeðferð og þeir leggja til að styttri
eflingarkvarði með 20 spurningum í stað 28 verði notaður.
Úttekt á áhrifum þess að nota hugmyndafræði sjálfseflingar í
meðferð meðal fólks með sykursýki staðfesti gagnsemi þeirrar
hugmyndafræði (Chen og Li, 2009).
Takmarkanir rannsóknar
Takmarkanir rannsóknarinnar eru að gögnin, sem greinin
byggist á, eru þversniðsgögn og því lítið hægt að segja um
orsakasamhengi milli breyta. Úrtak einstaklinga með sykursýki
af tegund 2 er einungis lítið brot af fólki með sjúkdóminn og
eitt skilyrðið til að komast í úrtakið var það að HbA1c­gildið
væri ≥7,5% en það hefur getað haft áhrif á niðurstöðurnar.
Rannsókn 1 á að gefa allgóða mynd af fólki með sykursýki
af tegund 1. Styrkleiki rannsóknarinnar felst í því að hún er
framkvæmd um allt land og sýnir ástandið á landsvísu, en
fólk með sykursýki af öllu landinu kemur í meðferð á þær
göngudeildir þar sem rannsóknirnar fóru fram.
LOKAORÐ
Algengi sykursýki og þá sérstaklega sykursýki af tegund 2 eykst
eftir því sem fólk eldist. Rannsóknin sýnir að heilbrigðisstarfsfólk
þarf að huga sérlega vel að þeim sem eru með sykursýki
af tegund 2 og fremur litla menntun þar sem það fólk sýndi
minni skilning á meðferð við sjúkdómnum og var með hærra
langtímasykurgildi en aðrir. Einnig þarf heilbrigðisstarfsfólk að
huga vel að þeim sem fá mörg stig á streitukvarðanum þar
sem það tengist háu langatímasykurgildi. Þessar aðgerðir geta
bætt líðan og aðstæður einstaklinga með sykursýki. Einnig
geta þær dregið úr kostnaði í heilbrigðiskerfinu þar sem hátt
langtímasykurgildi tengist fylgikvillum sykursýkinnar sem eru
dýrir fyrir heilbrigðiskerfið.
Heimildir
Aikens, J.E., Perkins, D.W., Lipton, B., og Piette, J.D. (2009). Longitudinal
analysis of depressive symptoms and glycemic control in type 2
diabetes. Diabetes Care, 32 (7), 1177­1181.
Amsberg, S., Wredling, R., Lins, P., Adamson, U., og Johansson, U.B.
(2008). The psychometric properties of the Swedish version of the
problem areas in diabetes scale (swe­PAID­20): Scale development.
International Journal of Nursing Studies, 45, 1319­1328.
Anderson, R.A., Funnell, M.M., Fitzgerald, J.T., og Marrero, D.G. (2000). The
diabetes empowerment scale. Diabetes Care, 23 (6), 739­743.
Anderson, R.M., og Funnell, M. (2000). The art of empowerment: Stories
and strategies for diabetes educators. Kanada: American Diabetes
Association.
Bolli Þórsson, Thor Aspelund, Lenore Lauer og Vilmundur Guðnason (2009).
Þróun holdafars og sykursýki í 40 ár á Íslandi. Læknablaðið, 95, 259­266.
Boren, S.A., Fitzner, K.A., Panhalkar, P.S., og Specker, J.E. (2009). Costs
and benefits associated with diabetes education: A review of the
literature. The Diabetes Educator, 35 (1), 72­96.
Chen, Y.C., og Li, I.C. (2009). Effectiveness of interventions using
empowerment concept for patients with chronic disease: A systematic
review. JBI Library of Systematic Reviews, JBL000213, 7 (27), 1177­1232.
Coates, V. (1999). Education for Patients and Clients. London: Routledge.
Deakin, T.A., Cade, J.E., Williams, R., og Greenwood, D.C. (2006).
Structured patient education: The diabetes x­pert programme makes a
difference. Diabetic Medicine, 23, 944­954.
DeGroot, M., Anderson, R., Freedland, K.E., Clouse, R., og Lustman, P.
(2001). Association of depression and diabetes complications. A meta­