Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2014, Qupperneq 15

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 90. árg. 2014 11
Fyrir og eftir hreinsun
með sárasugu.
Þættir sem lúta að sjúklingi
• Almennt heilsufarsástand
• Orsök sárs
• Blóðflæði til sárs
• Umfang vefjaskemmdar/dreps
• Staðsetning sárs
• Stærð sárs
• Útferð úr sári
Ytri aðstæður
• Aðgengi að efnum og áhöldum
• Þekking og færni meðferðaraðila
• Kostnaður
• Tími
• Staðsetning meðferðar (innan eða utan
sjúkrahúss)
• Óskir sjúklings
Mynd 1. Þættir sem hafa áhrif á hvernig sár er
hreinsað.
Skolun sárs. Fljótlega eftir að sár opnast
mengast það af umhverfinu. Innan tveggja
sólarhringa eru bakteríur, sem eru hluti
af eðlilegri bakteríuflóru húðarinnar sem
og aðrar umhverfisbakteríur, farnar að
setjast að í yfirborði sársins. Slík innrás
ræsir ónæmiskerfi líkamans sem svarar
með því að senda átfrumur á sárasvæðið
til að brjóta niður bakteríur og dauðan
vef. Við það myndast úrgangur sem sest
á yfirborð sárs (e. debris). Skolun sárs
(e. cleansing) er ein leið til að hreinsa
bakteríur, dauðar frumur, sáravessa og
annan úrgang af yfirborði sárs.
Algengast er að nota kranavatn eða
dauðhreinsað saltvatn til að skola sár.
Umræða um hvort óhætt sé að nota
kranavatn til að skola sár hefur lengi átt
sér stað. Niðurstöður úr nýlegri fræðilegri
samantekt sýna að sár skoluð með
kranavatni eru ekki líklegri til að sýkjast en
sár sem skoluð eru með dauðhreinsuðu
saltvatni. Kostir kranavatns eru þeir
að vatnið er volgt beint úr krananum.
Skolvökvar við herbergishita kæla yfirborð
sárs og geta þannig hægt á sárgræðslu.
Þá er kranavatnið ódýr og umhverfisvænn
kostur. Þess ber þó að geta að kranavatnið
þarf að vera hreint og drykkjarhæft. Mælt
er með því að láta vatnið renna um
kranann í um tvær mínútur áður en það
er notað og hafa í huga að baðkör, vaskar
og vatnsleiðslur geta verið mengaðar
bakteríum og því þarf að gæta varúðar og
meta aðstæður hverju sinni, sér í lagi hjá
sjúklingum með skertar varnir.
Sótthreinsandi skolvökvar eru einnig
þekktir í sárameðferð. Meðal þeirra eru
lausnir sem innihalda joð (t.d. Betadine®)
og pólýhexaníð (t.d. Prontosan®).
Umbúðir, sem innihalda silfur, hafa þó
einnig leyst sótthreinsandi lausnir af
hólmi að einhverju leyti. Í seinni tíð hefur
nokkuð dregið úr notkun sótthreinsandi
lausna við skolun sára vegna þess hve
margar þeirra eru ertandi fyrir nýjan
viðkvæman holdgunarvef (e. granulation
tissue). Við sérstakar aðstæður, þar
sem sár eru sýkt eða verulega menguð,
getur þó verið ávinningur að því að
nota sótthreinsandi lausnir tímabundið.
Þegar sótthreinsandi efni eru notuð er
almennt mælt með því að þau séu notuð
í afmarkaðan tíma meðan sár er sýkt eða
óhreint en ekki umhugsunarlaust eða í
ótakmarkaðan tíma.
Skörp hreinsun (e. sharp debridement)
er fljótleg leið til að hreinsa dauðan vef
úr sári en drep í sári tefur verulega fyrir
sárgræðslu. Hér er átt við hreinsun þar
sem notuð eru beitt áhöld eins og hnífar,
skæri eða sköfur. Skörp hreinsun er
aðferð sem krefst sérstakrar þjálfunar
og er ekki á færi allra. Ef klippt er í
viðkvæma lifandi vefi, svo sem æðar,
sinar eða taugar, getur það haft alvarlegar
afleiðingar, svo sem blæðingu og
varanlegan skaða á vefjum. Þessi aðgerð
ætti því að vera í höndum þeirra sem hafa
til þess þekkingu og færni. Nauðsynlegt
er að nota dauðhreinsuð áhöld úr stáli,
töng og vefjaskæri, sköfu eða skurðhníf.
Þegar óhreint sár er blóðgað auðveldar
það leið baktería inn í blóðrás og getur
því aukið hættu á sýkingu tímabundið.
Stundum eru því gefin sýklalyf í tengslum
við slíka hreinsun. Skörp hreinsun
getur verið sársaukafull og því þarf að
íhuga deyfingu áður en hreinsun á sér
stað. Frábendingar eru ef sjúklingar
eru á blóðþynningarlyfjum, lélegt
slagæðaflæði er til sárasvæðis, skortur
er á dauðhreinsuðum skurðáhöldum og
sár þar sem svart drep hefur ekki náð
að afmarka sig enn þá. Skörp hreinsun
er fyrst og fremst notuð til að klippa
eða skera burt dauðan vef úr sári.
Skörp hreinsun er einnig mikið notuð
við meðferð sykursýkisára, einkum til að
hreinsa burt sigg af húð í kringum sár.
Mekanísk hreinsun er aðferð þar sem
oftast eru notuð hjálpartæki eða áhöld.
Meðal þess sem kallast mekanísk
hreinsun er gömul aðferð sem felst í því
að grisjur vættar í saltvatni eru lagðar ofan