Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2011, Blaðsíða 18

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 87. árg. 201114
er einfaldlega ekki til (Rasmussen o.fl.,
2006). Setvigt, hjólastólavog eða jafnvel
millistykki í lyftara eru aðrir valkostir til að
vigta sjúkling. Þar með er hægt að fylgjast
með þróun næringarástands og þyngd
sjúklings í styttri tíma (sjúkrahúslegu)
eða lengri tíma (frá síðustu útskrift til
nýrrar innlagnar). Það dugar að mæla
hæð sjúklings einu sinni og skrá, flestir
sjúklingar geta jafnvel sagt til um hæð
sína. Gott er að hafa í huga að fjölbreyttar
leiðir eru til ef erfitt er að mæla hæð
sjúklings. Mögulegt er að reikna hæð
með því að mæla lengdina frá hæl að hné
en fylgja þarf ákveðnum leiðbeiningum
sem til dæmis má finna í The MUST
explanatory booklet (Malnutrition
Advisery Group / BAPEN, 2003).
Þyngdartap
Þyngdartap án skipulagðra lífstíls­
breytinga hefur alltaf forspárgildi um
næringar ástand. Þyngdartap um 5­10%
á nokkrum mánuðum getur gefið vís­
bendingu um hættu á vannæringu. Ekki
þarf endilega nákvæmar tölur til að taka
eftir þyngdartapi: Föt, sem er orðin of
stór, eða giftingarhringur, sem situr mjög
laust, eru skýrar vísbendingar sem vert er
að taka eftir. Önnur einkenni, eins og léleg
matarlyst eða skert sjálfsbjargargeta, eru
oftar en ekki tengd þyngdartapi.
Næringarhjúkrun – bráðaviðbrögð
Hjúkrun er starf þar sem aðstæður geta
breyst með mjög stuttum fyrirvara. Það að
þekkja fyrirboða hjálpar til að bregðast rétt
við og koma í veg fyrir alvarleg vandamál.
Þetta gildir við bráðaaðstæður en líka í
næringarhjúkrun þó spennan sé ekki eins
mikil. Fyrirboði um hættu á vannæringu
verður augljós með skimun og er flokkuð
í þrennt með litum umferðaljósa: Grænn
bendir til að litlar líkur séu á vannæringu,
gulur bendir til að um ákveðnar líkur á
vannæringu sé að ræða og rauður að um
miklar líkur á vannæringu sé að ræða. Á
bakhlið skimunartækis frá Landspítalanum
og í fyrrnefndum klínískum leiðbeiningum
(Landspítali, 2011) er flæðirit sem sýnir
viðbragðsáætlun og vísar á leiðir til
þverfaglegrar samvinnu.
Viðbragðsáætlun virkar best þegar
ábyrgð er augljós, þekking örugg og
hvatning mikil. Niðurstaðan í framkvæmd
íhlutunar rannsóknar í Sviss var að
hjúkrunarfræðingar þar fari með umsjón á
næringu sjúklinga vegna nálægðar þeirra
við skjólstæðingana. Næringarteymið
hins vegar, samansett af læknum,
næringarfræðingum, lyfjafræðingum og
hjúkrunarfræðingum, vinni svo sam­
eiginlega með sinni fagþekkingu að því
markmiði að hver sjúklingur fái þá næringu
sem fullnægi þörfum hans á sem bestan
hátt. Breytingar í skipulagi hjúkrunar, bætt
þekkingu á næringu og jákvæðari viðhorf
leiddu til þess að hjúkrunarfræðingar
töldu næringu sjúklinga vera aftur hlutverk
hjúkrunar. Þá batnaði samvinna við aðrar
fagstéttir, til dæmis við næringarfræðinga,
til muna (Bläuer o.fl., 2008).
Einstaklingsmiðuð
næringarhjúkrun
Einstaklingsmiðuð hjúkrun gefur tækifæri
til að fylgjast nánar með færri sjúklingum.
„Þetta er allt of mikið,“ segir sjúklingurinn
og stynur þegar matarbakkinn er settur fyrir
framan hann. Spyrja má hvort breyta þyrfti
matarpöntun í hálfan skammt af orkubættu
fæði. Og þegar kjötið kemur ósnert til baka
getur orsökin til dæmis verið að matarlystin
sé lítil eða að sjúklingurinn hefði þurft
aðstoð við að skera kjötið í bita. Ágætt
ráð vegna sjúklinga, sem borða illa, er að
bæta við millibita, bjóða næringardrykki,
minnka truflun á matmálstímum og huga
að þægilegra umhverfi á matmálstímum.
Jafnvel getur verið nauðsynlegt að vera
vakandi fyrir of langri næturföstu eða föstu
fyrir rannsóknir. Slík íhlutun getur skipt
miklu máli fyrir sjúkling til að flýta fyrir bata
og auka lífsánægju. Fyrir sjúklinga, sem ná
ekki að uppfylla næringar­ og orkuþörf sína
innan nokkurra daga (gott er að hafa í huga
hvernig sjúklingurinn hefur náð að borða
fyrir innlögn!), þarf að velta öðrum úrræðum
fyrir sér, eins og næringu í gegnum
næringarsondu eða í æð. Góð þverfagleg
samvinna lækna, hjúkrunarfræðinga og
næringarfræðinga skiptir miklu máli en
þekking hjúkrunarfræðinga er mikilvægur
grundvöllur til skilvirkrar samvinnu.
Skráning
Sjúklingar, sem nærast illa, fá hjúkrunar­
greininguna næring minni en líkamsþörf.
Í slíkum tilfellum er mikilvægt að vanda
skráningu um næringu eins og borðaði
helminginn af matnum eða borðaði
súpuna og kláraði næringardrykkinn.
Gott er að hafa í huga að skráningin
borðaði þokkalega er ekki mælanleg.
Þeir sem þurfa frekara eftirlit hafa
gagn af matarskráningu í einn til
tvo daga þar sem allt er skráð sem
lagt er fyrir sjúklinginn og það sem
hann borðar. Þannig verður hægt að
reikna orkujafnvægi og að skipuleggja
markvissari næringarmeðferð. Næringar­
ráðgjafar aðstoða við það eftir þörfum.
Umönnun sjúklinga á matmáls­
tímum – næringarhjúkrun
Nokkrar fagstéttir vinna beint eða óbeint
að því að sjúklingur fái matinn sinn:
læknar, hjúkrunarfræðingar, sjúkraliðar,
næringarfræðingar, fagfólk í eldhúsi og
býtibúri. Skilvirk þverfagleg samvinna leiðir
til þess að sjúklingurinn fastar ekki of lengi
fyrir rannsókn eða aðgerð, að sjúklingurinn
fær mat sem hann getur borðað og að
næringin miðast við orkuþörf.
Einn hlekkur í næringarferli sjúklings er
aðstoð við að borða. Sumir rannsakendur
telja að skortur á aðstoð gæti átt þátt
í því að næringarástand sjúklinga versni
á legutímanum (Jordan o.fl., 2003). En
vitund um ábyrgð, þekking á mikilvægi
næringar, orsökum næringarvandamála,
hugsanlegum úrræðum og samstarf við
næringarfræðinga hefur jákvæð áhrif á
viðhorf hjúkrunarfræðinga og þar með þá
hjúkrun sem sjúklingnum er veitt (Bachrach­
Lindström o.fl., 2007). Hjúkrunarfræðingur,
sem sýnir áhuga á næringu sjúklinga, getur
þannig hvatt sjúkling til að nærast betur og
komið óbeint í veg fyrir fylgikvilla og vanlíðan
sjúklings. Ekki síst eru margir sjúklingar
opnir fyrir spjalli um matinn og þiggja
gjarnan næringardrykk þegar matarlystin
er lítil. Þetta eru þá sjúklingar sem þarf ekki
að hungra í næringu og nærveru – eins og
Florence Nightingale orðaði þetta – heldur
fá góða næringu og hjúkrun.
„Þetta er allt of mikið,“ segir
sjúklingurinn og stynur þegar
matarbakkinn er settur fyrir
framan hann.