Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2011, Blaðsíða 27

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 87. árg. 2011 23
tekur ekki tillit til niðurstaðna eða gæða
rannsóknanna sjálfra.
Rannsóknarsniðið skiptir máli
Það sem haldið er fram hér á undan
um hvaða rannsóknarniðurstöður megi
hagnýta í störfum hjúkrunarfræðinga
byggist aðallega á því hvaða spurningum
er hægt að svara með mismunandi
rannsóknarsniði. Það byggist einnig á
því hvaða ályktanir er hægt að draga
og hvernig megi beita þeim á stærri
hóp en þann sem var rannsakaður.
Athugun Mantzoukas (2009) leiddi
í ljós að í flestum rannsóknum var
notað lýsandi snið, annaðhvort með
eigindlegri eða megindlegri aðferð. Slíkar
rannsóknir geta, sérstaklega ef svarið
við rannsóknarspurningunni byggist á
þverskurði af úrtaki, hjálpað til við að
setja fram tilgátur um hvernig samspilið
er milli mismunandi fyrirbæra. Þær geta
ekki svarað spurningum um orsakir
og afleiðingar. Sem dæmi má nefna
mikilvægi þess að hafa félagslegan
stuðning. Til eru margar rannsóknir sem
sýna að þeir sem hafa góðan félagslegan
stuðning ráða betur við erfiðar aðstæður,
eins og sjúkdóm, heldur en þeir sem
hafa lítinn stuðning. Þessar rannsóknir
segja að jafnaði lítið um hvernig hægt er
að nota félagslegan stuðning einhvers
til þess að honum vegni betur. Þær
útskýra heldur ekki af hverju sumir hafa
góðan félagslegan stuðning en aðrir
ekki. Slík þekking gæti vafalaust nýst
vel í heilbrigðiskerfinu til þess að hjálpa
fólki að styrkja sinn félagslega stuðning.
Slíkar rannsóknir útskýra aukinheldur
ekki hvernig hægt er að nýta félagslegt
stuðningskerfi viðkomandi við erfiðar
aðstæður þannig að jákvæðu áhrifin
Hjúkrunarvísindin eru orðin öflug grein
víða í Evrópu. Í flestum löndum hafa þau
áunnið sér virðingu fyrir framlag sitt í
þann þekkingarsjóð sem hefur þýðingu
fyrir heilbrigðismál. Sérstaklega mikilvægt
hefur framlag hjúkrunarrannsókna verið
í því að taka tillit til reynslu fólks af
veikindum. Það hefur meðal annars haft í
för með sér að læknisfræðin hefur einnig í
auknum mæli fengið áhuga á eigindlegum
aðferðum og á að rannsaka sjónarmið
sjúklinga. Á þessari stundu í þróun
hjúkrunarrannsókna er kominn tími til að
velta fyrir sér hvað hefur áunnist og hvað
þarf að gera til þess að taka næstu skref.
Ég sem formaður í samtökunum The
European Academy of Nursing Science
(Hallberg, 2009) fól Mantzoukas (2009)
að fara yfir hvaða hjúkrunarrannsóknir
hefðu birst í vísindatímaritum síðustu
ár. Hann skoðaði birtingar á árunum
2000­2006, samtals 2574 greinar í
þeim 10 hjúkrunartímaritum sem talin
eru áhrifamest. Niðurstaða hans var
að flestar rannsóknir væru með lýsandi
rannsóknarsniði eða með tilgátusniði eða
þá þverskurðarrannsóknir. Þekkingar­
framlag slíkra rannsókna til klínískrar
hjúkrunar er hins vegar takmarkað.
Samtals voru 37% rannsókna
með eigindlegri aðferð, 39% voru
þverskurðarrannsóknir með lýsandi,
megindlegri aðferð og einungis 13%
voru með tilraunasniði. Af öllum birtum
greinum fjallaði um það bil helmingur
(45%) um klínísk vandamál. Þegar
rýnt er í niðurstöðurnar má álykta að
miðað við rannsóknarsnið hafi minna en
fjórðungur allra birtra rannsókna verið
þannig að niðurstöður þeirra mætti nota
í heilbrigðiskerfinu. Mat þetta byggist
á rannsóknarsniðinu sem notað var og
verði sem mest á heilsu hans. Í stuttu
máli má segja að lýsandi rannsóknir geti
einungis sýnt fram á tengsl tiltekinna
atriða en ekki útskýrt hvernig þessi atriði
hanga saman eða hvað gera skal til
þess að nýta þau sem best til að bæta
líðan og heilsu sjúklinganna. Enn flóknara
verður að túlka niðurstöðurnar ef notað
er þverskurðarsnið en þá er ekki hægt
að vita í hvaða mæli niðurstöður byggjast
á tilviljun.
Þrátt fyrir framansagt er ég ekki að halda
því fram að hjúkrunarrannsakendur eigi
ekki að stunda lýsandi rannsóknir. Þær eru
nauðsynleg forsenda þess að komast á
næsta stig sem er kenningasmíð. Lýsandi
rannsóknir eru einnig nauðsynlegar vegna
þess sem þær leiða í ljós um fyrirbæri
sem geta skipt máli til þess að skilja
önnur fyrirbæri. Það er, lýsandi rannsóknir
leggja sitt af mörkum til þess sem er
kallað uppgötvun (discovery á ensku).
Ég tel flestar eigindlegar rannsóknir vera
uppgötvunarrannsóknir jafnvel þó að þær
leiði oft til dýpri skilnings á tilteknu fyrirbæri
en megindlegar rannsóknir geta gert.
Lýsandi rannsóknir og rannsóknir, sem
veita djúpa innsýn í rannsóknarfyrirbærið,
geta verið undirstaða kenningasmíðar.
Slík kenningasmíð er í vissum skilningi
aðferð til að búa til skýringarlíkön eða
tilgátu um hvernig mismunandi fyrirbæri
tengjast og hvaða áhrifum má ná með
ákveðnum inngripum. Kerfisbundnar
fræðilegar samantektir eru mikilvægar
og að hluta til vanræktar þekkingarlindir
en þær má nota til þess að byggja
ofan á eigin rannsóknir eða rannsóknir
annarra. Dæmi um slíkar samantektir
eru fjölrannsóknagreiningar, kerfisbundin
yfirlit slembirannsókna, safngreiningar og
Ingalill Rahm Hallberg útskrifaðist úr hjúkrunarskóla 1969
og gerðist hjúkrunarkennari 1974. Hún hefur lengst
af starfað innan geðsviðs sem hjúkrunarkennari og
sálgreinir en hún er hámenntuð í sálgreiningu. Ingalill
hlaut doktorsgráðu 1990 frá Umeåháskóla og er prófessor
í geðhjúkrun og aðstoðarrektor við háskólann í Lundi
í Svíþjóð. Hún er einnig gestaprófessor við Fudan­
háskólann í Sjanghai.
Ingalill hefur leiðbeint hátt í þrjátíu doktorsnemum og birt um
190 fræðigreinar, ráðstefnuskýrslur og bókakafla. Elísabet
Hjörleifsdóttir, dósent við heilbrigðisdeild Háskólans á
Akureyri, hlaut doktorsgráðu undir hennar handleiðslu og
Ingibjörg Hjaltadóttir, lektor í hjúkrunarfræðideild HÍ, nýtur
nú aðstoðar Ingalill. Þá hefur Ingalill fengið ýmis verðlaun
og viðurkenningar. Hún situr í ritstjórn fjögurra alþjóðlegra
tímarita og hefur annast ritrýni fyrir tíu tímarit. Síðastliðin
ár hafa rannsóknir hennar fjallað mikið um heilabilun.
Ingalill Rahm Hallberg