Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2011, Blaðsíða 56

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 87. árg. 201152
Helga Pálmadóttir, helgapal@landspitali.is
Lisa fór sjálf til Kongó og ræddi við
fórnarlömb, gerendur, erlenda friðar­
gæsluliða, heilbrigðisstarfsfólk á spítölum
fyrir fórnarlömb nauðgana og lögregluna
sem reynir af veikum mætti að sækja hina
seku til saka. Fórnarlömbin voru á öllum
aldri. Sú yngsta, sem Lisa tók viðtal við,
var 11 ára þegar henni var nauðgað.
Sú elsta var orðin talsvert fullorðin. Allar
höfðu konurnar ljóta sögu að segja. Ein
var bundin við tré meðan 20 hermenn
biðu í röð eftir því að nauðga henni.
Annarri var haldið í gíslingu í langan tíma
og notuð sem kynlífsþræll. Margar sögðu
frá því að eiginmenn og börn hefður verið
látin horfa á meðan þeim var nauðgað
og svo sögðu hermennirnir börnunum að
mamma vildi láta nauðga sér. Eiginmenn
kvennanna afneituðu þeim oft í kjölfarið.
Fleiri svona hryllingssögur voru sagðar.
Þegar gerendurnir voru spurðir hversu
mörgum konum þeir hefðu nauðgað þá
var fjöldinn misjafn eða allt frá einni upp
í að þeir voru búnir að missa töluna.
Þegar hún spurði þá út í af hverju
þeir nauðguðu kom í ljós að oftast
voru þetta fyrirskipanir frá yfirmönnum.
Nauðganirnar væru liður í að veikja og
vinna andstæðinginn og sýna fram á
hver færi með völdin. Nauðganirnar væru
galdrar. Þeir gerðu þetta út af stríðunu
því ef ekki væri stríð kæmu þeir bara
„venjulega“ fram við konurnar.
Á undanförnum árum hefur umræða
um ofbeldi gegn konum aukist og
augu alþjóðsamfélagsins opnast fyrir
því hversu stórt mannréttinda­ og
heilbrigðisvandamál ofbeldi er. Kynbundið
ofbeldi gegn konum er skilgreint sem
hvers konar ofbeldi sem valdið getur
líkamlegu, kynferðislegu eða andlegu
tjóni eða þjáningu hjá konunni. Nauðganir
á stríðstímum eru eitt form kynbundins
ofbeldis. Ofbeldi af þessu tagi er ekki nýtt
fyrirbæri og eru til sögulegar heimildir um
það langt aftur í tímann. Samt sem áður
var það ekki fyrr en eftir að fréttir bárust
af nauðgunum í stríðinu í Júgóslavíu
fyrrverandi við lok tuttugustu aldar að
þetta málefni fékk alþjóðlega athygli.
Eftir það hafa reglulega borist fregnir
af ofbeldi af þessu tagi og þá sér í lagi
frá stríðinu sem geisar í Kongó í Afríku.
Stríðið í Kongó hefur verið gífurlega
blóðugt og mannfall ekki verið svo mikið í
neinu stríði síðan í seinni heimstyrjöldinni.
Kynferðislegt ofbeldi hefur verið algengt í
stríðinu en nýjustu gögn benda til þess
að nauðganirnar séu orðnar algengari
og ofbeldisfyllri rétt eins og kemur fram í
heimildarmynd Lisu.
Helga Pálmadóttir er hjúkrunarfræðingur
á bráða deild Landspítalans og með
meistaragráðu í lýðheilsufræðum.
Ég man enn tilfinninguna sem ég hafði
eftir að ég sá heimildarmynd Lisu og
hvernig andrúmsloftið í ráðstefnusalnum
var. Að svona lagað skuli enn viðgangast
og það á 21. öldinni. Margur spyr sig
kannski: Hvað erum við að hafa áhyggjur
af einhverjum konum í Kongó (og í
útlöndum yfirleitt), höfum við ekki nóg
með okkur? Svarið er einfalt. Við eigum
að fordæma ofbeldi gegn konum og
körlum í öllum tilfellum. Líka í löndum
okkur fjarri. Hrottaskapur eins og
nauðgun, sem er markvisst notaður sem
vopn í stríði, getur bara ekki verið okkur
óviðkomandi. En hvað getum við gert?
Hvað getum við gert sem einstaklingar,
þjóð eða hjúkrunarfræðingar? Sem
einstaklingar getum við til dæmis styrkt
hagsmunasamtök sem berjast fyrir
bættum réttindum kvenna í heiminum.
Sem þjóð getum við hætt stuðningi og
aðstoð við ríkisstjórnir og vopnaða hópa,
sem beita konur ofbeldi (ef við styðjum
einhverja slíka hópa), og tryggt aðstoð
og vernd handa flóttafólki og konum sem
neyðst hafa til að flýja átthaga sína, svo
eitthvað sé nefnt. Og sem fagstétt eigum
við hjúkrunarfræðingar að fordæma
kynbundið ofbeldi og beita okkur í að
vinna markvisst gegn ofbeldi af öllu tagi.
Ég hvet alla til að horfa á heimilidarmynd
Lisu og kynna sér stöðu kvenna á
ófriðartímum.
Ég skora á Eddu Björgu Sverrisdóttur,
hjúkrunarfræðing á Heilbrigðisstofnun
Þingeyinga á Húsavík, að skrifa næsta
þankastrik.
ÞANKASTRIK
KYNBUNDIÐ OFBELDI Á ÓFRIÐARTÍMUM
Fyrir nokkrum árum sá ég heimildarmyndina „The greatest silence: Rape in
Congo“ eftir Lisu F. Jackson á lýðheilsuráðstefnu í Bandaríkjunum. Myndin
var tekin upp í austurhluta Kongó árið 2006 og fjallar um konur sem hafa
orðið fyrir nauðgun í stríðinu.