Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2011, Blaðsíða 28

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 87. árg. 201124
kerfisbundnar greiningar á rannsóknum
með mismunandi aðferðafræði (Pluye
o.fl., 2009). Þær eru mikilvægar bæði til
þess að koma í veg fyrir að rannsóknir
séu endurteknar þegar það er óþarfi
og til þess að upplýsa um næsta skref í
þekkingarsöfnuninni. Kenningasmíð getur
hjálpað til við að skilja fyrirbæri og hvernig
hægt er að hafa áhrif á þau til gagns fyrir
sjúklinginn. Það má til dæmis hugsa sér
að til þess að hafa áhrif á þreytu þurfi
líkan sem til bráðabirgða útskýrir hvernig
reynsla sjúklingsins, áhrif sjúkdómsins á
orkubirgðir líkamans og meðferðaráhrif
spila saman. Þreyta er algengt einkenni
flestra erfiðra sjúkdóma, til dæmis
krabbameins, bólgusjúkdóma, hjarta­ og
æðasjúkdóma og taugasjúkdóma. Til
þess að skilja hvað er að gerast hjá
sjúklingnum þarf hugsanlega að fara út
fyrir sjúkdóminn sem slíkan. Með aðstoð
líkans, sem felur í sér bæði reynsluheim
sjúklingsins og sjúklinginn sem lífveru,
er líklega auðveldara en ella að finna
leiðir til þess að aðstoða sjúklinginn að
kljást við þreytuna (Hallberg, 2006).
Niðurstaða mín er að kenningasmíð sé
mikilvægur hluti af því sem ég lít á sem
langtímaþekkingarsköpun. Í þeirri vinnu
notar maður sér til aðstoðar ekki bara eigin
rannsóknir heldur líka það sem aðrir hafa
gert. Kenningasmíð er einnig mikilvæg
fyrir næsta skref í þekkingarsköpuninni
en það skref fjallar um að grípa inn í
sjúkdómsferlið til þess að bæta heilsu
sjúklingsins (Craig o.fl., 2006).
Tilraunarannsóknir
Sannreyna þarf kenningar til þess að
sýna fram á að þær standist og hafi burði
til þess að útskýra og spá fyrir um áhrif
af inngripum varðandi þær breytur sem
kenningarnar fjalla um. Því miður kom
í ljós við athuganir Mantzoukas (2009)
að einungis fáar rannsóknir í samantekt
hans voru gerðar í tilraunarskyni eða fólu
í sér inngrip. Þekking kemur þá fyrst að
gagni þegar rannsakendur geta sýnt fram
á að ákveðnar athafnir hafa ákveðnar
(æskilegar) afleiðingar. Rannsóknir
með tilrauna­ eða íhlutunarsniði geta
haft tvenns konar markmið: að sýna
fram á orsakatengsl og að sýna fram
á að ákveðið vinnulag gefi ákveðna
niðurstöðu. Hið fyrra krefst þess að
öllum breytum sé stjórnað nema þeim
tveim sem reynt er að sýna fram á að
sé samband á milli. Hið seinna krefst
einungis að sýnt sé fram á að ákveðin
íhlutun eða ákveðin inngrip hafi ákveðin
áhrif. Ekki er farið fram á að skýring
finnist á orsakasamhenginu.
Hjúkrunarstarfið á sér stað í mjög flóknu
umhverfi þar sem margar breytur láta
illa að stjórn og því erfitt að átta sig
á samhenginu. Í hjúkrun eru íhlutanir
oft flóknar. Þær eru margþættar og
því erfitt að vita hvaða þáttur er hinn
virki. Til dæmis getur verið erfitt að
greina milli róandi og verkjastillandi áhrifa
nudds og áhrifa nærveru og athygli þess
sem nuddar. Til þess að gefa þeim
sem skipuleggja tilraunarannsóknir í
heilbrigðisfræðum betri verkfæri hefur
Medical Research Council (Craig o.fl.,
2006) birt leiðbeiningar um skipulag og
mat á flóknum íhlutunum. Þegar íhlutanir
reynast hafa jákvæð áhrif er hægt
að nota niðurstöður slíkra rannsókna
beint í reynd á vinnustaðnum. Þetta
er kannski sú tegund rannsókna sem
við hjúkrunarfræðingar eigum að skoða
betur. Í þessu samhengi er þess virði að
leggja áherslu á mikilvægi þess að leggja
kerfisbundið mat á þær aðferðir sem nú
þegar eru við lýði í heilbrigðisþjónustunni.
Slíkar rannsóknir eru vandmeðfarnar en
mikilvægar því nýjar aðferðir þarf alltaf
að meta gagnvart eldri aðferðum. Ef
taka skal upp nýja aðferð þarf hún að
vera betri, í merkingunni áhrifaríkari, en
hin gamla, bæði fyrir sjúklinginn og fyrir
heilbrigðiskerfið.
Þegar ákveðin íhlutun reynist áhrifarík
og betri en hefðbundnar aðferðir rennur
upp nýtt skeið í þekkingarþróuninni. Það
skeið snýst um að koma nýjum aðferðum
í framkvæmd og áframhaldandi notkun.
Rannsókn er ekki lokið nema staðfest hafi
verið að niðurstöður standist og eigi við
á fleiri stöðum en þar sem rannsóknin fór
fram. Hingað til hefur lítið verið rannsakað
hvernig rannsóknarniðurstöðum er hrint í
framkvæmd (Wallin, 2009) og því er lítið
vitað um hvernig best er staðið að því
að taka upp nýjar aðferðir og verklag í
hjúkrunarstarfinu. Áður hefur því verið
haldið fram að þeir sem vinna í klíník eigi
að lesa rannsóknarskýrslur og svo koma
niðurstöðunum í framkvæmd. Síðustu
árin hefur hins vegar nýtt rannsóknarsvið,
rannsóknir á hagnýtingu, notið mikillar
athygli. Ábyrgð rannsakandans nær
samkvæmt því ekki einungis til þess að
birta niðurstöðurnar í vísindatímariti.
Ég hef hér reynt að lýsa mismunandi
skeiðum þekkingarþróunar og notagildi
þekkingar í reynd. Tilgangurinn með
þessari tilraun minni tengist einnig því
hvernig við skipuleggjum rannsóknir og
rannsóknarhópa. Þegar við skipuleggjum
rannsóknaráætlanir þurfum við að
hugsa til lengri tíma og staldra við innan
rannsóknarsvæðis þangað til við höfum
getað komið til skila þekkingu sem skiptir
máli fyrir vinnuna á vinnustaðnum. Þetta
krefst þess að við höfum langtímaáætlun
í huga og höldum áfram að rannsaka
ákveðið viðfangsefni frá mörgum
sjónarhornum þangað til niðurstöðurnar
sýna að íhlutanirnar bæta heilsu
sjúklingsins. Það kallar einnig eftir því að
við vinnum í hóp og vinnum saman með
öðrum hópum. Markmiðið er að nýta það
sem til boða stendur eins vel og hægt
er og einnig að safna saman hæfu fólki
sem getur rannsakað viðfangsefnið frá
mörgum hliðum.
Heimildir
Craig, P., Dieppe, P., Macintyre, S., Michie,
S., Nazareth, I., og Petticrew, M. (2006).
Developing and evaluating complex
interventions: new guidance. Medical
Research Council. Sótt á www.mrc.ac.uk/
complexinterventionsguidance.
Hallberg, I.R. (2006). Challenges for future nursing
research: providing evidence for health care
practice. International Journal of Nursing
Studies, 43, 923­927.
Hallberg, I.R. (2009). Moving nursing research
forward towards a stronger impact on health
care practice. International Journal of Nursing
Studies, 46, 407­412.
Mantzoukas, S. (2009). The research evidence
published in high impact nursing journals
between 2000 and 2006. A quantitative
content analysis. International Journal of
Nursing Studies, 46, 479­507.
Pluye, P., Gagnon, M.­P., Griffiths, F., og
Johnson­Laufler, J. (2009). A scoring system
for appraising mixed methods research
and concomitantly appraising qualitative,
quantitative and mixed methods primary
studies in mixed studies reviews. International
Journal of Nursing Studies, 46, 529­546.
Wallin, L. (2009). Knowledge translation
and implementation research in nursing.
International Journal of Nursing Studies, 46,
576­587.