Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2014, Blaðsíða 43

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 90. árg. 2014 39
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
krefjast skjótra viðbragða en hægt er að ráða fram úr vandanum
með þeim mannafla, tækjum og búnaði sem sjúkrahús hefur yfir
að ráða (Gebbie og Qureshi, 2002). Í kjölfar stórslysa þarf yfirleitt
að kalla til fleira starfsfólk en venjulega og fjöldi slasaðra sem
kemur á sjúkrahúsið á stuttum tíma er það mikill að öll venjuleg
starfsemi raskast (De Jong o.fl., 2010; Roccaforte og Cushman,
2007). Hamfarir má hins vegar skilgreina sem ófyrirséðan
atburð sem felur í sér svo alvarlega ógn að öll starfsemi
sjúkrahússins raskast. Starfsmenn geta ekki leyst úr vandanum
án utanaðkomandi aðstoðar og því reynir á almannavarnakerfi
landsins og samskipti við aðra viðbragðsaðila. Hamfarir geta
meðal annars haft áhrif á samgöngur og fjarskipti sem og á
allt heilbrigðiskerfið (Gebbie og Qureshi, 2002; Duong, 2009;
Roccaforte og Cushman, 2007).
Almannavarnir eru samnefnari viðbragða og úrræða þegar
hættu­ og neyðarástand skapast í íslensku samfélagi. Almanna­
varnadeild ríkislögreglustjóra hefur gefið út sniðmát sem
viðbragðsaðilar eins og sjúkrahús eiga að vinna viðbragðs­
áætlanir sínar eftir (ríkislögreglustjórinn, e.d.). Viðbragðsáætlun
er verkáætlun sem unnið er eftir þegar sjúkrahús eða
heilbrigðisstofnun þarf að taka á móti fjölda slasaðra eða sjúkra
á stuttum tíma. Í viðbragðsáætlun er yfirleitt vandlega útlistað
stjórnskipulag, verkaskipting, samskipti og fjarskipti, ásamt
útskýringum á hlutverkum hverrar einingar innan stofnunar. Þar
er einnig gerð grein fyrir móttökugetu sjúkrahússins en sú geta
samsvarar í raun þeim fjölda sjúklinga sem sjúkrahúsið getur
sinnt með þeim búnaði og mannafla sem er tiltækur á hverjum
tíma (Roccaforte og Cushman, 2007). Afar sjaldgæft er að
atburðir séu þrepaskiptir í viðbragðsáætlunum, þ.e. að tekið
sé tillit til þess að atburðir geti verið misstórir og misalvarlegir
(Manley o.fl., 2006), en samkvæmt Roccaforte og Cushman
(2007) er gagnlegt að huga að móttökugetu í samhengi við
eðli og umfang atburða. Algengt er að höfuðáhersla sé lögð
á gerð viðbragðsáætlana ásamt skráningu á viðbragðsgetu
en lítil áhersla lögð á að undirbúa starfsfólk með kennslu og
þjálfun (Duong, 2009).
Sjúkrahúsið á Akureyri er með viðbragðsáætlun sem var
endurskoðuð samkvæmt sniðmáti frá almannavarnadeild
ríkislögreglustjóra árið 2011. Í viðbragðsáætluninni er fjallað
um þrjú mismunandi háskastig og lýsingar eru á aðgerðum
fyrir hvert þeirra en ekki er skýrt tilgreint hversu stór atburður
þarf að vera til þess að áætlunin sé virkjuð. Fram kemur þó
að sjúkrahúsið telur sig geta tekið við tveim mjög alvarlega
slösuðum einstaklingum, fimm til sex alvarlega slösuðum auk
fjölda lítið slasaðra (Sjúkrahúsið á Akureyri, 2011). Í ljósi smæðar
Sjúkrahússins á Akureyri má gera ráð fyrir því að ekki þurfi mjög
stóran atburð til þess að hann verði stofnuninni ofviða.
Á þeim tíma sem rannsóknin var gerð höfðu fáar æfingar
á viðbragðsáætlun verið haldnar en almannavarnadeild
ríkislögreglustjóra hélt síðast stórslysaæfingu á Akureyri vorið
2005. Sjúkrahúsið var þó þátttakandi í sænskri stórslysaæfingu
sem fór fram á Akureyri haustið 2009. Helstu vankantar þeirrar
æfingar voru í samræmi við niðurstöður erlendra rannsókna
sem hafa sýnt að samskiptum og samhæfingu sé verulega
ábótavant í stórslysum og hamförum og að þeim þætti þurfi að
gefa sérstakan gaum í kennslu og þjálfun (De Jong, o.fl., 2010;
Kaji, Langford og Lewis, 2008; Manley o.fl., 2006).
Heilbrigðisstarfsmenn verða að vera undir það búnir að taka
þátt í móttöku og meðferð fjölda slasaðra eða bráðveikra í
kjölfar stórslysa eða hamfara. Reynslu skortir þó yfirleitt á þessu
sviði og heilbrigðisstarfsmenn verða því að fá tækifæri til náms
og þjálfunar. Þjálfun leiðir til betri skilnings á eigin hlutverki,
eflir sjálfsöryggi og eykur þar með getu heilbrigðisstarfsmanna
til starfa við erfiðar og óvæntar aðstæður (Duong, 2009;
Hammad, Arbon og Gebbie, 2011).
Séu starfsmenn vel þjálfaðir til daglegra starfa nýtist hæfni
þeirra til starfa í kjölfar stórslysa og hamfara (Duong, 2009;
Riba og Reches, 2002). Skipulag í daglegu starfi þarf að vera
einfalt og skýrt en jafnframt sveigjanlegt þannig að hægt sé á
einfaldan máta að útfæra það við stórslys og hamfarir (Burstein,
2006). Í stórslysum og hamförum ætti verksvið starfsmanna að
vera sem líkast því sem það er venjulega, að starfsmenn séu í
hlutverkum sem þeir þekkja og eru vanir (De Jong o.fl., 2010;
Kim o.fl., 2000; Riba og Reches, 2002).
Síðustu ár hafa verið settar fram ýmsar kenningar um það
hvaða hæfni heilbrigðisstarfsmenn þurfa að hafa til að geta
starfað í kjölfar stórslysa eða hamfara (Gebbie og Qureshi,
2002; Hsu o.fl., 2006; Subbarao o.fl., 2008). Yfirleitt eru þessar
hæfniskröfur miðaðar við ákveðna starfshópa eða ákveðið
umhverfi eða stofnun og skortir þverfaglegan sveigjanleika.
Hæfniskröfur fyrir stjórnendur skortir tilfinnanlega (Subbarao
o.fl., 2008).
Rannsóknir hafa sýnt að þegar samvinna í teymum er þjálfuð
fækkar mistökum, sérstaklega í streituvaldandi aðstæðum
(Kaji o.fl., 2008). Samvinna og samskipti eru lykilatriði í vel
heppnuðu viðbragði í kjölfar stórslysa og hamfara og má því
ætla að þjálfun starfsmanna í samvinnu og samskiptum innan
teymis sé mjög mikilvægur þáttur í undirbúningi fyrir slíkt.
Stórslys og hamfarir eru sem betur fer fátíð á Íslandi og
tækifæri til þjálfunar við raunverulegar aðstæður því ekki mörg.
Sú staðreynd gerir það enn mikilvægara fyrir okkur að finna
árangursríkar leiðir til þjálfunar og kennslu. Fáar ef nokkrar
rannsóknir hafa verið gerðar hér á landi um hæfni og þjálfun
til starfa í kjölfar hamfara og stórslysa. Mikilvægt er að byggja
upp fræðilegan grunn þar sem horft er til íslenskra aðstæðna.
Tilgangur rannsóknarinnar var tvíþættur. Í fyrsta lagi vildu
rannsakendur kanna viðhorf hjúkrunarfræðinga og lækna á
Sjúkrahúsinu á Akureyri til viðbragðsgetu stofnunarinnar í
kjölfar stórslysa og hamfara. Í öðru lagi var tilgangurinn að lýsa
sýn þeirra á eigið starfshlutverk ásamt því að kanna viðhorf
þeirra til teymisvinnu, þjálfunar og hæfni til starfa í kjölfar
stórslysa og hamfara.
Rannsóknarspurningarnar voru eftirfarandi:
• Hvaða sýn hafa hjúkrunarfræðingar og læknar á SAk á
viðbragðsgetu stofnunarinnar í kjölfar stórslysa og hamfara?