Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2014, Blaðsíða 52

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 90. árg. 201448
o.fl., 2011; Dennis o.fl., 2009). O’Hare og Sherrer (2009)
rannsökuðu áföll, áfallastreituröskun og áhættuhegðun hjá
276 einstaklingum með alvarlegan geðrænan vanda. Fjölmörg
áföll hjá fólki með geðklofa og þrálátt þunglyndi áttu rætur að
rekja til líkamslegs og kynferðislegs ofbeldis. Skaðleg áhrif,
sem þessir einstaklingar höfðu orðið fyrir vegna áfallanna, voru
meiri en meðal almennings, og áfallastreituröskun var fjórum
til fimm sinnum algengari hjá fyrrnefndum hópi (33­43%) en
hjá almenningi (8%). Á þessum grunni er vert að velta fyrir sér
áhrifum áfalla vegna ofbeldis á heilsufar og líðan þessa hóps.
Í niðurstöðum megindlegrar rannsóknar Calhoun o.fl. (2009)
meðal 198 kvenna kom í ljós að konur með djúpt þunglyndi
og áfallastreituröskun bjuggu við slakara líkamlegt heilsufar en
konur sem með hvorugan sjúkdóminn höfðu greinst. Fyrir utan
þunglyndi og kvíða þjást einstaklingar með áfallastreituröskun
oft af vonleysi. Í megindlegri rannsókn Machado o.fl. (2011)
var áfallastreituröskun, þunglyndi og vonleysi hjá 67 konum
metin 1­6 mánuðum eftir að þær urðu fyrir kynferðislegu
ofbeldi. Eftir 6 mánuði reyndust 19,2% kvennanna með djúpt
þunglyndi, 9,6% þeirra þjáðust af vonleysi og 43% mældust
með alvarlega eða mjög alvarlega áfallastreituröskun.
Meira leitað til heilbrigðiskerfisins og aukin
tilhneiging til áhættuhegðunar
Ýmsar rannsóknir hafa sýnt að einstaklingar, sem þjást af
langvinnri áfallastreituröskun og geðrænum vanda í kjölfar
ofbeldis, leita líka oftar til heilbrigðiskerfisins. Í megindlegri
rannsókn Clover o.fl. (2004) meðal 236 kvenna og 87 karla,
sem höfðu reynt að fyrirfara sér reyndust þátttakendur við bágt
heilsufar og þurftu mikið að leita til heilbrigðiskerfisins. Einnig
kom fram að 82% þeirra sem reyndu sjálfsvíg höfðu orðið fyrir
áföllum. Aðrar rannsóknir hafa sýnt að einstaklingar, sem þjást
af vanlíðan af völdum áfalla, hafa sumir hverjir tilhneigingu til
áhættuhegðunar. Í megindlegri langtímarannsókn Reed o.fl.
(2007) meðal 988 einstaklinga með áfallastreituröskun kemur
fram aukin hætta á misnotkun fíkniefna en hún getur tengst
tilhneigingu til að deyfa sig vegna sársaukafullra minninga
af völdum áfalla. Því benda O’Hare og Sherrer (2009) á að
einstaklingar með alvarleg geðræn vandamál eigi þess utan á
hættu áframhaldandi misnotkun og illa meðferð. Það geti aftur
leitt til fleiri alvarlegri geðrænna einkenna sem krefjast tíðra
innlagna á sjúkrahús með auknum líkum á áfallastreituröskun
og slökum árangri af meðferð.
Rannsakendur fundu enga íslenska rannsókn um reynslu
fólks af áhrifum endurtekins ofbeldis á líðan, líkamsheilsu
og geðheilbrigði. Þar sem rannsóknir benda til að kynin
bregðist ekki á sama hátt við ofbeldi (Sigurðardóttir o.fl.,
2013) ákváðu höfundar að rannsaka reynslu kvenna. Tilgangur
rannsóknarinnar var að auka þekkingu og dýpka skilning á
áhrifum áfalla vegna ofbeldis á líðan, líkamsheilsu og geðheilsu
kvenna. Höfundar ákváðu að rannsaka fyrirbærið frá sjónarhóli
kvenna með geðröskun. Rannsóknarspurningin var: Hver
er reynsla kvenna með geðröskun af áhrifum endurtekins
ofbeldis á líðan, líkamsheilsu og geðheilbrigði í bernsku og á
fullorðinsárum?
AÐFERÐ
Til að svara rannsóknarspurningunni var ákveðið að beita
aðferðum fyrirbærafræðinnar sem er rannsóknaraðferð þar
sem horft er til lýsingar þátttakenda á innri og ytri reynslu
(Björn Þorsteinsson, 2009). Aðferðafræði fyrirbærafræðinnar
byggist á þeim skilningi að hver og einn einstaklingur sjái
heiminn með sínum augum og að sýn hans og túlkun mótist
af fyrri reynslu. Leitast er við að skilja einstaklinginn í því
samhengi sem hann er staddur í hverju sinni og er áhersla
lögð á að rannsakandinn byggi upp heildarmynd af því
sem á að rannsaka, í samvinnu við þátttakandann (Sigríður
Halldórsdóttir, 2013). Innan fyrirbærafræði eru margir skólar
en í þessari rannsókn varð Vancouver­skólinn fyrir valinu.
Hugmyndafræðin, sem aðferðin byggist á, er fyrirbærafræði
(Spiegelberg, 1984/1965), túlkunarfræði (Ricoeur, 1990)
og hugsmíðahyggja (e. constructivism) (Schwandt, 1994).
Aðferðinni er ætlað að auka skilning á mannlegum fyrirbærum
í þeim tilgangi að bæta þjónustu við fólk, meðal annars
heilbrigðisþjónustuna (Halldorsdottir, 2000; Sigríður
Halldórsdóttir, 2003, 2013). Í aðferðinni er litið á þátttakendur
sem meðrannsakendur. Rannsóknaraðferð Vancouver­skólans
hefur reynst vel í rannsóknum á viðkvæmum hópum (sjá
til dæmis Sigrún Sigurðardóttir og Sigríður Halldórsdóttir,
2009; 2011) þar sem lögð er áhersla á nærgætni og virðingu
gagnvart þátttakendum í rannsóknarvinnunni.
Þátttakendur
Í rannsókninni var notað tilgangsúrtak. Með því eru valdir
einstaklingar sem hafa reynslu af fyrirbærinu en úrtakið er valið
með hliðsjón af tilgangi rannsóknarinnar (Katrín Blöndal og
Sigríður Halldórsdóttir, 2013). Rannsakendur leituðu til fagaðila
með reynslu í samfélagsgeðþjónustu og fengu þá til að skoða
hvaða einstaklingar gætu tekið þátt í rannsókninni. Skilyrði fyrir
þátttöku var að hafa orðið fyrir ofbeldi og vera með geðröskun.
Valdar voru átta konur á aldrinum 35­55 ára sem voru tilbúnar
til að deila reynslu sinni. Að minnsta kosti 5 ár voru liðin frá
því ofbeldi sem þær höfðu lent í. Við völdum konur sem áttu
það sameiginlegt að hafa allar verið greindar með geðröskun
og hafa orðið fyrir endurteknum áföllum vegna endurtekins
ofbeldis því við vildum leitast við að skilja þessi tengsl.
Í töflu 2 er yfirlit yfir áhrifaþætti og áföll vegna endurtekins
ofbeldis í bernsku og á fullorðinsaldri þátttakenda í rannsókninni.
Gagnasöfnun og greining gagna
Fyrsti höfundurinn tók öll viðtölin. Tekin voru samtals 15
viðtöl, tvö viðtöl við hverja konu, fyrir utan að aðeins eitt
viðtal var tekið við eina þeirra þar sem hún lenti í nýju áfalli
meðan á rannsókninni stóð. Lengd viðtalanna var ein til tvær
klukkustundir. Seinna viðtalið var undantekningarlaust styttra.
Stuðst var við viðtalsramma en samræðum að öðru leyti leyft
að flæða. Seinna viðtalið var notað til að kafa dýpra (Helga
Jónsdóttir, 2013). Við lögðum áherslu á endurtekin áföll
vegna ofbeldis, meðal annars á það hvaða áhrif konurnar
teldu að áföllin hefðu haft á þær, hvernig þeim hefði liðið
síðan, hvort þær hefðu verið spurðar út í áföll vegna ofbeldis
og hvernig andleg og líkamleg heilsa þeirra hefði verið eftir