Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2010, Blaðsíða 28

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 86. árg. 201024
1. Að sýna þurfi fram á að einstaklingnum
stafi bráð hætta af að fá að fara sínu fram.
2. Að sýna þurfi fram á að allar leiðir til að
leysa málið með öðrum aðferðum, svo
sem samstarfi, umhverfisbreytingum
o.fl., hafi verið reyndar.
3. Einnig er mikilvægt atriði í lögunum
að beita ávallt minnstu mögulegu
skerðingu á sjálfræði sem þarf til að
einstaklingurinn fái þá hjálp sem hann
þarf en vill ekki. Skerðingin á einnig að
vara eins stutt og mögulegt er og skal
endurskoðast reglulega.
Í þeim tilvikum þar sem þarf að
nauðungarvista fólk eru dönsku lögin
mjög skýr. Það þarf að liggja fyrir
læknisfræðilegt mat á að einstaklingurinn
sé með verulega og varanlega skerta
dómgreind vegna sjúkdóms og um
framtíðarhorfur hans. Einnig þarf að liggja
fyrir mat á því hvaða umönnunarþarfir
viðkomandi hafi og sé líklegur til að
hafa í framtíðinni og hvers vegna ekki
sé hægt að uppfylla þær á eigin heimili.
Þar á meðal þarf að gera grein fyrir því
hvað hafi verið reynt til þessa svo sem
umhverfisbreytingar á heimilinu, aðstoð,
hvíldarinnlagnir og svo framvegis.
Sá sem nauðungarvista á fær skipaðan
lögmann og einnig fær hann skipaðan
forráðamann hafi hann ekki fengið það
þá þegar. Forráðamaður getur þó ekki
samþykkt flutning fyrir hönd einstaklingsins.
Það sem er athyglisverðast við þessa
löggjöf – og að sögn Gove og Georges
(2001) er löggjöf að þróast í sömu átt
víða í Evrópu – er að hægt er að beita
skerðingu á sjálfræði að hluta fremur
en að svipta einstakling alfarið sjálfræði.
Einnig er jákvætt að einstaklingurinn fái
talsmann svo og að lögin gera skýra kröfu
til að öll önnur úrræði hafi verið reynd.
Í þessu samhengi verður að segja
að íslensk löggjöf er afar almenn og
ófullnægjandi og hvetur engan veginn
til þess að starfsfólk í öldrunarþjónustu
viti hvernig það á að taka á alls konar
álitamálum. Ekki gefa lögin heldur
gagnlega leiðsögn til aldraðra sjálfra
eða aðstandenda þeirra um rétt þeirra
ef þeim finnst á sér brotið, til dæmis
í sambandi við búsetuákvarðanir eða
frelsi á stofnun. Við leit á heimasíðum
viðkomandi ráðuneyta fannst lítið til
frekari leiðbeiningar eða stefnumótunar
varðandi sjálfræði aldraðra, þó virðist
vinna í þá átt hafa farið af stað í
félagsmálaráðuneyti í tíð Jóhönnu
Sigurðardóttur. Í stefnuyfirlýsingu í
málefnum aldraðra frá júlí 2008 segir
meðal annars: „Réttur aldraðra til
sjálfstæðrar búsetu og sjálfsforræðis
verði virtur“ og „Öldruðum standi til boða
fjölbreytt val búsetuforma“. Síðar í sama
skjali segir: „Greiðsluþátttöku aldraðra í
hjúkrunar­ og dvalarrýmum verði breytt
þannig að aldraðir haldi fjárhagslegu
sjálfstæði og greiðslur vasapeninga
lagðar af“.
Á heimasíðu félagsmálaráðuneytis er ekki
að finna neina texta í framhaldi af þessu
og má því miður telja líklegt að þessar
áætlanir hafi fallið í skuggann fyrir hinum
gífurlegu verkefnum sem bankahrunið
skapaði. Vonandi kemur þó brátt röðin
að því að leiða áfram þessi jákvæðu
áform. Benda má á að hið auðmýkjandi
vasapeningafyrirkomulag var lagt af í
Danmörku um 1990.
„Hið auðmýkjandi vasa­
peningafyrirkomulag var
lagt af í Danmörku um
1990.“
Þróun búsetu aldraðra á Íslandi
Fram yfir miðja tuttugustu öld var
algengast að aldraðir einstaklingar byggju
á eigin heimili og nytu þar umönnunar
uppkominna barna sinna – sem hljómar
vel en var sjálfsagt misjafnlega farsælt.
Fyrstu nútímaelliheimilin voru stofnuð
árið 1922 en öldrunarþjónusta, eins og
við þekkjum hana í dag, fór fyrst að
þróast á síðari hluta aldarinnar vegna
vaxandi útivinnu kvenna, aukinnar
þéttbýlismyndunar og fleiri þátta sem urðu
til að draga úr þýðingu stórfjölskyldunnar
(Jón Björnsson, 1996b; Sigríður
Sigurðardóttir, 2009). Á þessum tíma
var ríkjandi hugmyndafræði um öldrun
og aldraða mest lituð af hugmyndum um
„áhyggjulaust ævikvöld“ – hugmyndum
sem einnig hafa verið tengdar svonefndri
hlédrægnikenningu (Jón Björnsson,
1996a; Sigrún Huld Þorgrímsdóttir, 2008).
Samkvæmt þeim hugmyndum voru
byggð dvalarheimili víða um land. Síðar,
með hækkandi aldri og fjölgun langveikra
aldraðra, komu hjúkrunarheimilin.
Ríkjandi hugmyndafræði þróaðist í átt frá
hlédrægnikenningunni og í stað hennar
kom virknikenningin (Jón Björnsson,
1996a; Sigrún Huld Þorgrímsdóttir,
2008) en henni fylgir sú stefna að aldraðir
skuli búa sem lengst á eigin heimili.
Því hefur dvalarrýmum mjög fækkað og
þjónustuíbúðir að nokkru komið í þeirra
stað. Á seinustu árum hefur hins vegar
farið vaxandi krafa um að þjónusta við
Virkir og sjálfráða öldungar að störfum.