Morgunblaðið - 02.09.2015, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. SEPTEMBER 2015
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Það myndi muna mikið um það fyrir
hælisleitendur sem fá dvalarleyfi á
Íslandi ef stuðningsfjölskyldur og
velunnarar útveguðu þeim húsnæði.
Áshildur Linnet, verkefnisstjóri
málefna hælisleitenda og flótta-
manna hjá Rauða krossinum á Ís-
landi, segir ástæðuna þá að þannig
geti hælisleitendur komist úr bráða-
birgðahúsnæði og hafið nýtt líf.
Til tíðinda dró í þessum mála-
flokki í gær þegar ríkisstjórnin sam-
þykkti á fundi sínum, að tillögu for-
sætisráðherra, að sett verði á fót
ráðherranefnd um málefni flótta-
fólks og innflytjenda. Boðað er að
nefndin vinni hratt og geri tillögur
innan tíðar.
Frá því að Rauði krossinn tók við
talsmannaþjónustu fyrir hælisleit-
endur 25. ágúst í fyrra hafa 234 sótt
um hæli hér á landi. Hælisumsóknir
hafa að sögn Áshildar aldrei verið
jafn margar og í nýliðnum ágúst-
mánuði þegar 44 sóttu hér um hæli.
Hælisleitendur koma frá 40 þjóð-
löndum og eru langflestir umsækj-
endur í ár frá Albaníu, eða 63.
Áshildur segir fyrirkomulagið nú
þannig að Útlendingastofnun og
sveitarfélög útvegi hælisleitendum
húsnæði á meðan umsókn þeirra um
hæli sé tekin til meðferðar. Sé um-
sóknin samþykkt taki við nýr kafli
þar sem hælisleitendur þurfi sjálfir
að útvega sér húsnæði.
Vilja sameinast fjölskyldum
„Nú eru margir hælisleitendur að
koma út úr kerfinu og fá vernd sem
flóttamenn. Eftir að þeir fá hæli fara
þeir inn í sama félagslega kerfi og
við hin. Þeir þurfa að útvega sér hús-
næði sjálfir. Þannig að við [hjá
Rauða krossinum] erum sannarlega
að horfa til þess að margir Íslend-
ingar hafa á síðustu dögum boðið
fram húsnæði. Ég var til dæmis með
tvo Sýrlendinga hjá mér í morgun
sem eru að hefja sameiningarferli
með fjölskyldum. Þeir þurfa báðir að
útvega sér húsnæði áður en þeir
geta hafið það ferli. Það er margt
fólk á Íslandi sem er búið að fá vernd
[sem flóttamenn] en er fast í hæl-
iskerfinu, kemst ekki þaðan út. Það
kemst ekki í sjálfstæða búsetu og
getur ekki byrjað nýtt líf sitt. Það
býr jafnvel aðeins í einu herbergi.“
Ferlið sem tekur við þegar hælis-
leitandi kemur til landsins er útskýrt
á myndrænan hátt hér fyrir ofan.
Áshildur segir mun á flóttamönn-
um og hælisleitendum.
„Kvótaflóttamönnum er boðið sér-
staklega hingað til lands. Hælisleit-
endur koma hins vegar sjálfir hingað
og fer mat á því hvort þeir hljóta hér
vernd eða ekki eftir ákvæðum
Flóttamannasamnings Sameinuðu
þjóðanna og samsvarandi ákvæðum í
íslenskri útlendingalöggjöf. Þegar
hópum er boðið hingað fer valið
ávallt fram í samvinnu og samráði
við Flóttamannastofnun SÞ. Flótta-
mannastofnunin leggur til að
ákveðnir hópar verði teknir og met-
ur svo þann fjölda sem stjórnvöld
hér ákveða að taka á móti og þær
umsóknir sem eru skráðar hjá þeim.
Flóttamannastofnun notar fyrir
fram ákveðið flokkunarkerfi um
hverjir eru berskjaldaðastir á hverj-
um tíma,“ segir Áshildur.
Engin lög um aðbúnaðinn
Hún segir það undir flóttamönn-
unum sjálfum komið hvort þeir
þiggja stuðning frá sjálfboðaliðum
eða ekki. „Engin er neyddur til að fá
stuðningsfjölskyldu en flestir ef ekki
allir þiggja það þó með þökkum.
Ekki eru nein sérstök lög um aðbún-
að flóttamanna og gilda um þá sömu
reglur og um félagsþjónustu til ann-
arra íbúa hér á landi. Kvótaflótta-
fólkið kemur þó í árs stuðningsverk-
efni þar sem búið er að útvega
húsnæði áður en það kemur og þjálfa
upp stuðningsfjölskyldur sem fylgja
því fyrsta árið.“
Þorsteinn Gunnarsson, sviðsstjóri
Útlendingastofnunar, segir stofnun-
ina bjóða hælisleitendum upp á bú-
setuúrræði við komuna til landsins.
Stofnunin hafi aðgang að húsnæði í
Hafnarfirði og á öðrum stöðum og
semji að auki við sveitarfélög um
þjónustu við hælisleitendur.
Þorsteinn segir kveðið á um það í
lögum um útlendinga að sjá verði
hælisleitendum fyrir lágmarksfram-
færslu og nauðsynlegri heilbrigðis-
gæslu. Öllum börnum hælisleitenda
sé tryggt sæti í leik- og grunnskóla.
Sá réttur tekur gildi við komuna til
landsins og er óháður málsmeðferð
hælisumsókna. „Nú eru um 220
hælisleitendur hjá okkur, í Reykja-
nesbæ og í Reykjavík, og fer þeim
fjölgandi. Eftir að sveitarfélag tekur
við hælisleitanda og finnur honum
húsnæði sér það um ráðgjöf og alla
helstu grunnþætti sem viðkomandi
þarf á að halda. Þá útvegar sveitar-
félagið honum fæðispeninga og vasa-
peninga. Jafnframt tryggir sveitar-
félagið alla almenna heilsugæslu.
Samkvæmt lögum um útlendinga
skal tekið tillit til þeirra sem þurfa
sérstaka aðstoð og tryggja aðgang
að menntun og starfsþjálfun þegar
við á,“ segir Þorsteinn.
Námið kostar 1,5 milljónir á ári
Þær upplýsingar fengust hjá Sam-
bandi íslenskra sveitarfélaga að erf-
itt væri að áætla kostnað við sér-
kennslu til handa nemendum sem
eiga annað móðurmál en íslensku.
Fram kemur í skólaskýrslu Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga fyrir
2013 – skýrsla fyrir 2014 er í vinnslu
– að beinn rekstrarkostnaður
sveitarfélaga af hverjum nemanda í
grunnskóla það ár hafi verið 1.425
þúsund krónur að meðaltali. Kostn-
aðurinn var 1.473 þúsund krónur
fyrir heilsdagspláss á leikskóla og er
svonefnd innri leiga þá dregin frá.
Til samanburðar fengust þær upp-
lýsingar frá velferðarráðuneytinu að
heildarkostnaður við hvern kvóta-
flóttamann á síðustu árum sé áætl-
aður að jafnaði 4-5 milljónir á ári.
Í svari frá innanríkisráðuneytinu
sagði að ráðuneytið bæri ábyrgð á
þjónustu við hælisleitendur og vel-
ferðarráðuneytið ábyrgð á þjónustu
við kvótaflóttafólk og þá sem fengið
hefðu vernd á Íslandi. „Í samningum
Útlendingastofnunar, fyrir hönd
innanríkisráðuneytisins, við sveitar-
félög má sjá að viðmiðunarkostnaður
vegna hvers hælisleitanda er um það
bil 8.000 kr. á dag,“ sagði í svarinu.
Húsnæði kæmi flóttafólki vel
 Verkefnisstjóri hjá Rauða krossinum segir húsnæði frá almenningi gera mikið fyrir hælisleitendur
 Fjöldi hælisleitenda sé í biðstöðu  Sveitarfélögum er skylt að mennta börn hælisleitenda á Íslandi
Tekið á móti hælisleitanda á Íslandi
Lögreglan hefur skráningar-
ferli og tekur niður nafn, þjóðerni
og aldur. Lögreglan kynnir
viðkomandi þá réttarstöðu sem
hann fær, búsetuúrræði á vegum
Útlendingastofnunar og afhendir
bækling um talsmannaþjónustu
Rauða krossins.
Hælisleitanda er síðan ekið eða hann er
fluttur með rútu í búsetuúrræðið. Það fer eftir
mati lögreglu hverju sinni hvor leiðin er farin.
Í búsetuúrræðinu tekur starfsmaður
Útlendingastofnunar á móti viðkomandi og
kynnir honum hvaða þjónusta er í boði.
Lögreglumenn sem koma að
skráningu geta verið 2-3. Starfs-
menn í búsetuúrræðum á vegum
Útlendingastofnunar eru 3, auk
starfsmanna hjá Félagsþjónustum
bæði í Reykjavík og Reykjanesbæ,
alls 6 manns. Hjá Rauða krossinum
eru 5 starfsmenn sem koma að
málefnum hælisleitenda, bæði tals-
menn og þeir sem sinna félagslegum
úrræðum.Til viðbótar starfar fjöldi
sjálfboðaliða með Rauða krossinum.
Heimild: Svar Rauða krossins við skriflegri fyrirspurn Morgunblaðsins
Sækir um hæli við landa-
mærin eða á næstu lögreglu-
stöð, fari hann í gegnum tollinn.
Lögregla hefur sam-
band við Útlendinga-
stofnun til að koma
fólki í húsaskjól og
sendir formlega til-
kynningu til hennar um
hælisbeiðnina
William Spindler, upplýsingafulltrúi
hjá Flóttahjálp Sameinuðu þjóð-
anna, segir stofnunina áætla að Sýr-
lendingar séu um 70% flóttafólks og
hælisleitenda í Ungverjalandi.
„Yfirgnæfandi meirihluti fólksins
sem nú er að koma til Ungverja-
lands er flóttafólk, enda er það að
flýja stríð eða ofsóknir. Þegar það
hefur sótt um hæli mun það að öll-
um líkindum verða viðurkennt sem
slíkt þar sem það sækir um hæli.“
Spindler segir fólkið sem hefur
ferðast yfir Miðjarðarhafið til Evr-
ópu vera bæði flóttafólk og fólk sem
sé að leita að atvinnutækifærum.
„Við áætlum að um helmingurinn sé
flóttafólk, eða
fólk sem er lík-
legt til að fá þá
stöðu, og að hinn
helmingurinn
hafi yfirgefið
heimahagana af
efnahagslegum
ástæðum,“ segir
Spindler um
skiptinguna.
Hann segir að-
spurður að áfram verði straumur
flóttafólks til Evrópu.
„Ástandið í löndum sem hafa tek-
ið á móti sýrlenskum flóttamönnum
í nokkur ár verður sífellt erfiðara.
Það er vegna þess að Sýrlendingar
sem hafa verið fjarri heimalandinu í
þrjú til fjögur ár eru búnir með
sparifé sitt. Lífið er því orðið mun
erfiðara fyrir þá.
Það fjármagn sem Flóttamanna-
hjálp SÞ og aðrar mannúðarstofn-
anir hafa til að aðstoða fólkið er að-
eins þriðjungur þess sem þarf til að
mæta þörfinni. Það þýðir að við
getum í raun aðeins hjálpað þriðja
hverjum flóttamanni. Það gerir lífið
auðvitað mun erfiðara fyrir þá.
Fyrir skömmu greindi Mat-
vælaáætlun SÞ frá því að hún
myndi draga úr matvælasendingum
til sýrlenskra flóttamanna. Það
hafði líka áhrif.
Fleiri þættir eru áhrifavaldar.
Við teljum þannig að margir flótta-
menn og hælisleitendur keppist nú
við að komast í gegnum löndin á
Balkanskaganum áður en Ungverj-
ar ljúka við að reisa vegg á landa-
mærunum að Serbíu. Þetta spyrst
út á samfélagsmiðlum á arabísku,
sem Sýrlendingar nota,“ segir
William Spindler. baldura@mbl.is
Yfirgnæfandi meirihluti er flóttafólk
 Talsmaður Flóttamannahjálpar SÞ
segir margt skýra straum til Evrópu
William
Spindler
Fjöldi fólks sem hefur farið yfir
Miðjarðarhafið í ár í leit að betra lífi*
Flokkað eftir áfangastöðum samkvæmt nýjustu tölum á vef UNHCR**
Ítalía
Grikkland
Látnir/saknað:
2.498
Samtals
1.953
115.500
204.954
322.407Spánn
*Fólkið er ekki flokkað eftir því hvort það er til dæmis flóttamenn eða fólk í leit að betri lífskjörum.
**UNHCR er Flóttamannahjálp Sameinuðu þjóðanna.
Fyrir sjö árum, í september
2008, komu 29 palestínskir
flóttamenn frá Al Waleed-
flóttamannabúðunum í Írak til Ís-
lands. Þeirra biðu ný heimkynni
á Akranesi, sem tók á móti fólk-
inu.
Gerður var samningur í upp-
hafi um að ríkið greiddi sveitar-
félaginu sem svarar framfærslu-
styrk fyrsta árið sem flóttafólkið
bjó á Íslandi. Sá tími var síðan
framlengdur í eitt og hálft ár og
var meðal annars horft til þess
að atvinnuástand var einkar erf-
itt á árinu 2009. Sveitarfélagið
tók svo við keflinu og greiddi
framfærsluna. Lengd þess tíma
var einstaklingsbundin.
Framfærslustyrkurinn hljóðar
nú upp á 140 til 170 þúsund
krónur á mánuði og er hann mis-
munandi á milli sveitarfélaga.
Var honum meðal annars ætlað
að standa straum af húsnæðis-
kostnaði flóttafólksins.
Flóttafólkið á Akranesi átti
ekki rétt á atvinnuleysisbótum,
þar sem það hafði ekki unnið sér
inn bótarétt á Íslandi. Það átti
hins vegar rétt á húsaleigu-
bótum, til viðbótar við fram-
færsluna. Þá fékk flóttafólkið
barnabætur.
Regína Ásvaldsdóttir, bæjar-
stjóri Akraness, segir mikilvægt
að ríkið styðji sveitarfélögin í
lengri tíma með
framfærslu-
styrkjum.
„Ég hef bent á
að eitt ár sé
mjög stuttur
tími. Ef við tök-
um Noreg til
samanburðar
samþykktu
sveitarfélög þar
í landi í ár að taka á móti 10.500
flóttamönnum. En þau fá fram-
færslu með hverjum flóttamanni í
fimm ár. Þannig að það er gert
ráð fyrir mjög miklum stuðningi
með hverjum flóttamanni. Það er
til dæmis gert ráð fyrir að á
þessum tíma geti fólk sótt sér
menntun og/eða starfsendurhæf-
ingu. Það er gríðarlegur munur
milli Íslands og annarra Norður-
landaríkja hvað þetta varðar.“
Regína bætir því svo við að
hún telji að fara eigi bil beggja
og gera ráð fyrir minnst tveggja
ára aðlögunartíma. Hún segir
sveitarfélög á Íslandi greiða
kostnað af leikskóla og grunn-
skóla fyrir börn flóttafólks eins
og hjá öðrum börnum. Hins vegar
hafi ríkið greitt túlkaþjónustu og
stuðning fyrsta árið við flótta-
fólkið á Akranesi og einnig
tungumálakennslu og kostnað
vegna ýmiss konar sérfræðiþjón-
ustu og læknisþjónustu.
Ríkið þarf að auka stuðninginn
BÆJARSTJÓRI AKRANESS LÝSIR REYNSLU AF FLÓTTAFÓLKI
Regína
Ásvaldsdóttir
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Reykjavík Margir hafa stigið fram og boðið flóttafólki aðstoð sína.