Félagsbréf - 01.09.1963, Blaðsíða 49

meginatriðum, hvaða trygging er þá
fyrir því, að hið kommúnistíska kerfi
geti ekki enn fætt af sér nýjan Jósef
Stalín. Höfundur telur, að sá tími
komi, að Stalínisminn verði afnuminn
með öllu. Betur, að satt væri, en
hvernig getur hann verið sannfærður?
Á því fæst engin skýring.
Djilas segir í bók sinni, að í raun-
inni hafi Stalín verið kjörinn fulltrúi
þeirra afla, er að haki honum stóðu,
hann hafi verið tæki þeirra og hins
kommúníska valdakerfis um áratuga
skeið. Síðar hafi hann orðið fórnardýr
þeirra — en um seinan, „afstalínunin“
hefði þurft að hefjast miklu fyrr til að
koma að notum. Stalín hafi einmitt
haft þann mann að geyma, er skipu-
lagið þarfnaðist.
Hafa einhverjar þær grundvallar-
breytingar orðið á skipulagi flokks og
ríkis, er geri valdatöku nýs einvalds ó-
hugsanlega? Ekki hefur þeirra orðið
vart og ekki liefur höfundur séð þær. I
hinni miklu bók Vishinskys um lög
og stjórnarskrá Stalíns (749 bls. og
ein þekktasta kennslubók í Sovétríkj-
unum í þjóðfélagsfræðum)* er haft
eftir Stalín: „Völdin eru í höndum
þeirra sem stjórna, en ekki þeirra sem
kjósa.“ Lokaorð Vishinskys í nefndri
bók eru eitthvað á þessa leið: F.kkert
auðvaldsþjóðfélag hefur nokkru sinni
þekkt aðra eins kjörsókn og tíðkast í
Sovétlýðveldunum. Kosningar í Sovét-
ríkjunum og stjórnarskrá Stalíns hafa
enn einu sinni sýnt gjörvöllum heim-
inum, að hið sovézka lýðræði tryggir
* Otg. af Macmillan i New York 1954:
The Law of the Soviet State
þá stjórn fólksins, er beztu menn mann-
kynsins hafa látið sig dreyma um.
Hefur þetta breytzt? Hafa núver-
andi valdhafar fellt niður slíkt tal ?
Ekki hefur þess orðið vart. Um þetta
hefur Arnór þau orð, að kjörsóknin
hafi sjaldan farið yfir 100%.
Þó að höfundur geri að vonum mik-
ið úr ferli Iiins kaldrifjaða einræðis-
herra, verður vart dregin önnur álykt-
un af skoðunum hans og framsetningu,
en að Stalínisminn sé í rauninni kerfi,
valdakerfi, sem ekki sé bundið við
einn mann og enn sé við lýði að veru-
legu leyti. í dag sé framkvæmd þess
mildari, hvað á morgun kunni að ger-
ast sé í rauninni óráðin gáta.
En hér er afstaða höfundar tvíbent.
Eftir að liafa rakið harmatölu þriggja
áratuga leggur hann ekki út í umræð-
ur um orsökina og skilgreinir ekki
vandann. Lesandinn er jafn nær um
það að loknum lestri bókarinnar, hvort
hér sé við manninn eða kerfið að sak-
ast. Hugleiðingar höfundar um „asíat-
isma“ og austræna grimmd koma lítt
til hjálpar. Og hér á höfundur ekki
einn sök. Islenzkir „sósíalistar“ forð-
ast eins og heitan eldinn að ræða Jiessi
mál, þó að þeir, a. m. k. hinir yngri,
telji sig fullgilda baráttumenn í af-
stalínuninni. Ristir hneykslunin kannski
ekki svo djúpt þegar öllu er á botninn
hvolft hjá sumum þeirra. Um heilindi
höfundar er þó erfitt að efast.
Hugsjónir höfundar hafa ekki rætzt.
Hann hefur séð stefnuna í framkvæmd
og haft kjark og manndóm til að lýsa
henni eins og hún kom honum fyrir
sjónir. Fyrir það á hann skildar þakkir
og virðingu.
FÉLAGSBRÉF 45