Félagsbréf - 01.09.1963, Blaðsíða 54

nokkurra þeirra greina sem Laxness
skrifaði upprunalega fyrir dönsk blöð
og tímarit en aðrar þýðir liann eftir
íslenzkum og enskum frumtextum höf-
undar. Bókin ber sem sagt töluverðan
svip af „alþjóðamennsku“ Laxness hin
seinni ár, enda eru margar greinarn-
ar einkum skrifaðar fyrir erlenda les-
endur og sumar hverjar nýlegar og
hafa enn ekki birzt á íslenzku. Tæki-
færisskrif Laxness og spjallgreinar í
blöð (í þessari bók t.d. Egil Skalla-
grimsson og TV og Slumcauseri, nýjar
af nálinni, eða ferðapistlar hans frá
Utah og Kína, eða bréfaskipti marg-
fræg við rússneska tímaritið Culture
and Life) eru langoftast skemmtileg
aflestrar og hnyttileg og stundum lær-
dómsrík með einu móti eða öðru; en
þessi skrif ráða þó minnstu um yfir-
bragð eða gildi þessarar hókar. Uppi-
staða hennar er úrval úr bókmennta-
skrifum Laxness, um klassískar íslenzk-
ar bókmenntir og menningu annars
vegar, skáldskapar- og lífsviðhorf sjálfs
hans hins vegar; fyrir honum eru
þessi viðfangsefni raunar samofin enda
bregða þessar greinar nýrri birtu hver
yfir aðra. Á það má líka benda að Lax-
ness kemur sjaldan eða aldrei frani
sem ótíndur spjallari: staða sjálfs
hans sem „íslenzks sagnamanns“ er
ævinlega ljós í skrifum hans. Og hlut-
verk og staða sagnamannsins hefur á
seinni árum orðið honum áleitið um-
hugsunar- og vandamál. Þau vand-
kvæði virðast m.a. hafa leitt til leik-
ritagerðar hans í seinni tíð, og er um
þau og hana rætt í nýrri grein í bók-
inni: Nogle personlige notater om
roman og skuespil. Mætti þessi bók
vel verða til að minna á að hér heima
er þörf fyrir heillegt og rúmgott úr-
val úr bókmenntagreinum Laxness og
gagnrýni, og yrði slíkt safn hið ákjós-
anlegasta fylgiskjal með sjálfum skáld-
skap hans.
Elztu greinarnar í úrvali Eriks
Sönderholms eru úr Alþýðubókinni
sem skoða má sem eins konar forspjall
að öllu verki Laxness síðan. Og hér
eru slegnir strengir sem síðan hljóma
djúpt og lengi: hér er trúarjátning
hans á manninn, lítilmagnann, „hinn
eina mann, hina æðstu opinberun lífs-
ins, Þig“; og hér lýsir hann fyrsta
sinni (í greininni Þjóðerni) hinni
stoltu trú sinni á gildi og stöðu ís-
lenzkrar menningar. Báðum þessum
þáttum má síðan fylgja allan höfund-
arferil Laxness: mannskilningi hans og
mannshugsjón sem vitaskuld birtist
í fyllstu og fegurstu ljósi í skáldverk-
um hans en hann tjáir einföldum orð-
um í ræðu sinni á Nóbelshátíðinni
1955 t.d., og óbilgjörnu menningar-
stolti sem trúlega er einskonar fjöregg
útkjálkahöfundi á þjóðgötu frægðar-
innar en reyndar verður vart miklu
víðar í einni eða annarri mynd og m.a.
hjá velflestum íslenzkum menntamönn-
um af sömu kynslóð. Skoðanir sínar
um íslenzka menningu útlistar Lax-
ness ítarlegast í Minnisgreinum um
fornsögur, en sömu viðhorf finnast
þegar í hnotskurn í greinarkorni frá
1938 fyrir danska tímaritið Tilskueren,
Gammelt og nyt om islandsk littera-
tur. Þar áréttir hann gildi og sérstöðu
íslenzkrar menningar með samjöfnuði
við Skandinavíu sem frá fornu fari
liggi hundflöt fyrir evrópskum og í
50 FÉLAGSBRÉF