Félagsbréf - 01.09.1963, Blaðsíða 55

seinni tíð einnig engilsaxnesk-amerískum
menningarstraumum en sýni norræn-
um (les: íslenzkum) arfi fálæti og
fyrirlitningu: „Denne almindelige og
nærmest villede igr.orance, samtidig
med en parvenuagtig snobisme for det
sydlige, og en deraf fölgende kulturel
holdningslöshed, er et fælles nordisk
mindreværdstegn.“ Enn dýpra er tekið
í árinni í nýlegri grein um afstöðu
íslands til Norðurlanda og Evrópu; og
þar gætir í fyrsta skipti svartsýni um
framtíð íslenzkrar menningar:
„Augljóst er að því meir sem þrengist þaS
svæði er áhuga hefur á norrænum fræðum,
því fremur hljótum við íslendingar að kenna
okkur einangraða og einskis virta í því hlut-
verki að varðveita og endurnýja klassíska
arfleifð. Fáum við ekki á þessu sviði neina
verulega hvatningu og stoð frá norrænum
þjóðum, þá verður allt sem kallað er „staða
íslands meðal Norðurlanda“ tóm fjarstæða.
Því verður ekki neitað að afleiðingarnar af
þessum norræna samdrætti birtast með
ískyggilegum þunga á Islandi á okkar tím-
um. I andlegum efnum höfum við aldrei í
sögu okkar verið eins smáir og nú. Ef
við höfum enn einu sinni hið ritaða orð
að mælistiku, þá tjáir ekki að neita því
að rithöfundarstörf okkar nú á dögum mót-
ast af útkjálkabrag. sem allt of oft (þó
kannske hvergi eins og í blaðamennsku)
getur af sér ibarnaheimilis-hugarfar — ein-
kenni sem eru ekki til í sjálfstæðri fornri
arfleifð okkar. í stað þess að syngja með
okkar nefi, semja heimsbókmenntir sem
enginn geti eftir okkur leikið, eins og á
miðöldum, skrifum við nú bækur sem aðrir
geta gert betur.“*
* Tilfært eftir þýðingu Jakobs Benedikts-
sonar, fsiand, Norðurlönd og Evrópa, Tíma-
fit Máls og menningar 4—5, 1962.
Eflaust er mikil hæfa í þessari skoð-
un, bæði um samstöðu Islands og ann-
arra Norðurlanda og stöðu íslenzkrar
menningar í dag, og að réttu lagi ætti
hún að sæta miklu ítarlegri umræðu
hérlendis en vart hefur orðið til þessa
— sé okkur íslenzk menning og staða
hennar á annað borð áhugaefni. Á
hinn bóginn kynni einhliða ofmat og
einræktun á „klassískri arfleifð“ að
vera okkur sjálfum hættuleg ekki síð-
ur en einhliða vanmat og kæruleysi
um sömu arfleifð öðrum Norðurlanda-
búum. Og að sinni er mér hugleiknast
hvern stað hinnar „klassistísku“ af-
stöðu Halldórs Laxness sér í sjálfu
verki hans.
Á það hefur verið bent að Minnis-
greinar um fornsögur megi m.a. lesa
sem lýsingu á Iistrænum viðhorfum
og viðleitni Laxness sjálfs á seinni ár-
um; að síðan verði krafan um list-
ræna hlutlægni æ ríkari þáttur í skáld-
skaparstarfi sjálfs hans. Síðar hefur
hann margsinnis lýst fyrirlitningu sinni
á seinni tíma tízkuviðleitni í skáld-
skap; í erindi frá 1954, Vandamál
skáldskapar á vorum dögum (sem
einnig er hér í bókinni), lætur hann
það t.d. heita svo að mikill hluti svo-
kallaðra tízkubókmennta virðist „alveg
sérstaklega sniðnar fyrir þær einkenni-
legu verur sem stöku sinnum berast
hingað til jarðar í sviðnu ásigkomu-
lagi, komnar einhvers staðar utan úr
himingeimnum á fljúgandi diskum“
og ameríkumenn kalli space-buddies.
Á binn bóginn er hann seinþreyttur að
lýsa trú sinni á hina epísku aðferð að
fara með söguefni sem sé einna tor-
veldust lista en muni seint falla úr
FÉLAGSBRÉF 51